Λαογραφικά Κοτυώρων – Άκογλου Ξενοφώντα. Μαγειρικά σκεύη Α' Μέρος "Τα Μεταλλικά".

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Λαογραφία

Τα μαγειρικά σκεύη στα Κοτύωρα ήσαν αρκετά άφθονα και παρουσίαζαν ποικιλία στο είδος και στην ποιότητα. Γενικά μπορούν να διαιρεθούν σε τρείς κατηγορίες: α) Μετάλλινα (μεταλλικά), β) πήλινα και γ) ξύλινα. Λαογραφικά Κοτυώρων – Άκογλου Ξενοφώντα. Μαγειρικά σκεύη Α' Μέρος

Α΄ Μεταλλικά
Τα Μεταλλικά στα Κοτύωρα τα κατασκεύαζαν οι χαλκωματάδες οι οποίοι ονομάζονταν πακ̆ουρτζ̆ήδες. Κι αυτά ήταν:
1. Το χ̆εροχάλκ΄’. Γινόταν δε διάφορα μεγέθη από χάλκωμα. Ήταν το κυρίως μαγειρικό σκεύος όπου έφτιαχναν άφθονο φαγητό, τόσο για την οικογένειας όσο και για να δίνουν στους γείτονες και στους φτωχούς. Τα συνηθισμένα φαγητά που μαγείρευαν στο χ̆εροχάλκ’ ήταν: το τ̆ανωμένον σ̆ουρβάν, τα λάχανα, ή πατήτζ̆α κ.τ.λ. με το κρέας ή με το ξερόν το στούδ’, χοσ̆χοράνα̤, κορασίτας κ.τ.λ. Το λέγανε χ̆εροχάλκ’ διότι έμοιαζε με το χαλκόν (το καζάνι δηλαδή) και είχε και χερούλι ολόγυρα στη στεφάνη. Αντί για καπάκι (σκέπασμα) χρησιμοποιούσαν μια ειδική σανίδα ή και το στραφτάρ.
2. Το Χαλκοπούλ’. Στο σχήμα και σε όλα ήταν απαράλλακτο με το χ̆εροχάλκ’ και η μόνη διαφορά τους ήταν το μέγεθος καθώς το χαλκοπούλ’ ήταν μικρότερο και χρησίμευε σε ολιγομελείς οικογένειες ή όταν μαγείρευαν μόνο για τα μέλη της οικογένειας. Μέσα στο χαλκοπούλ’ εκτός των παραπάνω φαγητών, έβραζαν και γάλα.
3. Η τ̆έντζ̆ερη. Γινόταν από χάλκωμα, σε διάφορα μεγέθη με χείλη και σκέπασμα. Εκεί μέσα μαγείρευαν: ντολμάδες, πλιγούρια, πιλάφι, μαλέζ’, τρίμαν, μακαρόνια, χορταρικά, όσπρια, στιφάδο, νεροφούστορον, λαζουδένον τσ̆ορπάν, αλλά και τα άλλα φαγητά που αναφέρθηκαν πιο πάνω για ολιγομελή οικογένεια.
4. Η τ̆αβά. Ήταν χαλκωμανέτια με σκέπασμα και λαβές σε διάφορα μεγέθη. Μέσα στην τ̆αβά μαγείρευαν ιμάμ μπαϊντί, μουσακάδες, μουχλαμάν, ψάρια πλακί, χαβίτσ’ κ.τ.τ.
5. Η Χελβανή. Ήταν χαλκωματένια επίσης, με σκέπασμα, σε διάφορα μεγέθη και γύρω γύρω με χείλη στη στεφάνη. Τα τελευταία χρόνια αντικατέστησε την τ̆έντζ̆ερη.
6. Το κλωστοτήγανον. Κατασκευασμένο από χάλκωμα σα ρηχός ταβάς με λαβή και με χείλη γύρω-γύρω στη στεφάνη. Εκεί μέσα μαγείρευαν φυλλωτά ή γιοχάδες – ιφκάδες με κιμά, με τυρί κ.τ.λ. αλλά και φούστορον, παζλαμάν, τσουμούρ κ.τ.λ. Το σκέπασμα του το οποίο χρησίμευε στο γύρισμα των παραπάνω φαγητών ώστε να ψηφούν κι από την άλλη μεριά λεγόταν στραφτάρ. Κι αυτό γινόταν από χάλκωμα, στρογγυλό φύλλο δουλεμένο στο χέρι με στρογγυλή λαβή στη μέση από την επάνω πλευρά (όψη). Το στραφτάρ εχρησιμοποιείτο ως σκέπασμα και στο χ̆εροχάλκ’ και στο χαλκοπούλ’ όπως αναφέραμε και πιο πάνω.
7. Το Χαρατσοτήγανον ή απλώς τηγάν’. Στα παλιά χρόνια τα χαρατσοτήγανα ήταν εγχώρια χαλκωματένια. Τελευταία φέρνανε και ευρωπαϊκά σιδερένια. Έκαιγαν το βούτυρο ή το λάδι με το ψιλοκομμένο κρεμμύδι για άρτισμα των φαγητών ή τηγάνιζαν ψάρια, συκωτάκια, μπριζόλες, τσουμούρ’, αυγά μάτια κ.τ.λ.
8. Το τ̆α̤ψίν. Επρόκειτο για χαλκωματένιο ταψί σε διάφορα μεγέθη με χείλη ή και χωρίς χείλη. Εκεί μέσα μαγείρευαν καταϊφι, σούπο̤ρεϊν, πο̤ρέκ, κουραμπιέδες, καθώς και φαγητά στο φούρνο. Τον δίσκο του κεράσματος επίσης τον έλεγαν τα̤ψίν ή πατνόζ’.
9. Το Σινίν. Ήταν χαλκωματένιος δίσκος σε διάφορα μεγέθη με ελαφρά χείλη ολόγυρα στη στεφάνη. Εκεί μέσα έβαζαν κόλλυβα για την εκκλησία, ή διάφορα δώρα για να πάνε στους αρραβωνιασμένους κ.τ.λ. Τα παλιότερα χρόνια χρησιμοποιούσαν μεγάλους τέτοιους δίσκους για τραπέζια φαγητού επάνω σε χαμηλό ξύλινο τρίποδα όπου όλοι ολόγυρα κάθονταν σταυροπόδι κι έτρωγαν.
10. Το σάτ͜σ’. Ήταν καμωμένο από λαμαρίνα και σπανίως από χάλκωμα. Επρόκειτο για έναν κυρτό δίσκο. Στο κοίλο μέρος (στο κάτω) κολλούσαν στάχτη κι από πάνω στο κυρτό έβαζαν το πλαστό ή τις πίττες (τα λαβάσ̆α). Η στάχτη χρησίμευε στον περιορισμό της δύναμης της φωτιάς κι έτσι ψηνόταν σιγανά κι ομοιόμορφα.
11. Η Ξύστρα̤. Ήταν από σίδερο με λαβή που χρησίμευε στο να γυρίσουν από την άλλη πλευρά τα λαβάσα̤ από το σάτ͜σ’.
12. Τα Σιρ͜πόσ͜α, ήταν χαλκωματένια πιάτα λιγάκι βαθουλά σε διάφορα μεγέθη με χείλη ολόγυρα στη στεφάνη και με σκέπασμα. Συνήθως τα φαγητά όταν ετοιμάζονταν τα έφερναν στο τραπέζι σε τέτοια πιάτα, σκεπασμένα για να μη κρυώσουν, κι από ένα-ένα άνοιγαν κι έτρωγαν.
13. Η Ισ̆κερέ, ήταν χαλκωματένιο τάσι σα σουπιέρα όπου μέσα έβαζαν γιαούρτι, γάλα, νερό, σούπα ή ζουμερό φαγητό. Το χρησιμοποιούσαν επίσης για να στείλουν φαγητό σε άλλο σπίτι.
14. Η Λεκάνα. Ήταν χαλκωματένια λεκάνη σε διάφορα μεγέθη. Χρησιμοποιείτο για ζύμωμα, αλλά και στην παρασκευή γλυκών αλλά και πετιμέζι, κομπόστες κ.τ.τ. για το πλύσιμο ρούχων, ποδιών, μικρών παιδιών, για νίψιμο κ.τ.λ. Η λεκάνη αυτή είχε ιδιαίτερη υποδοχή για σαπούνι και σαν απαραίτητο συμπλήρωμα ένα κανατάκι που λεγόταν ιμπρίκ, το οποίο εκτός απ’ το στόμιο είχε και σωληνάρι που λεγόταν λιουλέν επίσης χαλκωματένιας κατασκευής. Η μικρότερη νύφη του σπιτιού, το πρωϊ και πρίν από κάθε φαγητό, έπαιρνε τη λεκάνη, το κανατάκι με νερό, το σαπούνι και καθαρή πετσέτα πεταμένη στον ώμο και πήγαινε να βάλει να πλυθούν ο πεθερός, η πεθερά, κι όλοι γενικά οι μεγαλύτεροι της κι ιδιαίτερα οι τυχόν ξένοι. Αν η οικογένεια δεν είχε νύφη τα καθήκοντα αυτά αναλογούσαν στο κορίτσι ή στο αγόρι του σπιτιού. Το γραφικότατο αυτό ομηρικό έθιμο με τον καιρό παραμελήθηκε και παρέμεινε αυστηρά στην τήρησή του μόνο στα χωριά. Πάντως και με την εξέλιξη του νεροχύτη, τα παραπάνω πρόσωπα παράστεκαν πάντα κατά το νίψιμο των ξένων και των μεγαλύτερων κρατώντας στο χέρι την πετσέτα.
15. Το Χαλκόν ή δίλαβον. Ήταν μεγάλο καζάνι από χάλκωμα με δύο εγκάρσιες λαβές. Κυρίως χρησίμευε στο βράσιμο του νερού για γενική πλύση και για καθαριότητα. Όταν όμως είχαν μνημόσυνα οπότε έπρεπε να κάνουν φαγητά (το λεγόμενο Ψαλμόν) τα χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή του φαγητού, κι όταν δεν επαρκούσαν τα δικά τους καζάνια, έπαιρναν και δανεικά από συγγενείς ή τους γείτονες. Το χαλκόν ήταν ολότελα στρογγυλό ως σκεύος και στη μέση είχε κοίλη προς τα έξω προεξοχή. Για το έθιμο του Ψαλμού - ενημερωθείτε σε αυτό το βίντεο
16. Η Σγάρα. Ήταν λαμαρινένια σκάρα για να ψήνουν μπριζόλες, ψάρια κ.τ.τ.
17. Η Ρεντέ ήταν ο τρύφτης, καμωμένος από λαμαρίνα.
18. Το Σιρκ̆έτσ̆’, ήταν το τρυπητό, το στραγγιστήρι, από χάλκωμα για τα μακαρόνια.
19. Το Χαλκέρ’ ή Χαβάν’ και Κοπάλ’. Ήταν το γουδί και το γουδοχέρι και τα δύο χάλκινα όπου κυρίως κοπάνιζαν ζάχαρη, φουντούκια, καρύδια, μαύρο πιπέρι κ.τ.λ.
20. Το Σατ̆ούρ. Ήταν μεγάλο μαχαίρι, χοντρό και πλατύ από ατσάλι για να κόβουν κρέας αλλά και για το κουπάνισμα του κιμά.
21. Τα Μαχ̆αίρι͜α. μαχαίρια σε διάφορα σχήματα και μεγέθη, ατσαλένια ή σιδερένια για οικιακή κυρίως χρήση, για να κόβουν το ψωμί, τα λαχανικά, τα ψάρια κ.τ.λ.
22. Η π̆αλτ̆ά ή το Αξινάρ’. Ατσάλινο αξινάρι για κόψιμο των κοκάλων αλλά και γενικά των καυσόξυλων.
23. Το Παρχάτσ̆’ ή Παχράτσ̆’. Ήταν χαλκωματένιο πακράτσι με λαβή σε διάφορα μεγέθη. Μέσα του έβαζαν γάλα, γιαούρτι (κυρίως οι τουρκάλες που τα πουλούσαν), ή και φαγητό για να το στέλνουν σε γείτονες κ.τ.λ. Οι παπάδες (ιερείς) χρησιμοποιούσαν όμοιο σε μικρό σχήμα για τον αγιασμό.
24. Τα Τσ̆α̤γιά̤να̤. Ήταν χύτρες με τσίγκινες λαβές τις οποίες προμηθεύονταν απ΄τη Ρουσσία (Ρωσία).
25. Το Σεφέρτασουν. Το Σεφερτάσι. Τα παλιότερα χρόνια δεν υπήρχαν σεφερτάσια αλλά για τη χρήση τους είχαν τα πακράτσια. Όταν παρουσιάστηκαν τα ευρωπαϊκά, τότε έφτιαξαν και στα Κοτύωρα οι χαλκωματάδες από χάλκωμα. Τα χρησιμοποιούσαν για να πάνε το φαγητό των ανδρών το μεσημέρι στο εργαστήριο ή στο κατάστημά τους, όταν η δουλειά τους δεν το επέτρεπε να πάνε στο σπίτι για φαγητό.
26. Το τ̆ανοκούταλον ή λαχανοκούταλον. Ήταν χαλκωματένια ατρύπητη ή και τρυπητή κουτάλα με την οποία ανακάτευαν τα φαγητά μέσα στις κατσαρόλες ή και σέρβιραν (εκ̆ένωναν) στα πιάτα.
27. Τα Χουλάρα̤ και πηρόνα̤. Κουτάλια και πιρούνια μεταλλικά σιδερένια, αλουμινένια, αλπακάδες, ασημένια κ.τ.λ. ευρωπαϊκά, που άρχισαν να τα χρησιμοποιούν μετά τα μέσα του 19ου αιώνα για φαγητό, γλυκό κ.τ.λ.
28. Τα Τζ̆εβδέδες ή Τζ̆εζβέδες. Ήταν μπρίκια για καφέ από ντόπιο χάλκωμα ενώ τα τελευταία χρόνια έκαναν την εμφάνιση τους ευρωπαϊκά από άλλα μέταλλα.