Καλομηνάς, Μάϊος. Ήθη και έθιμα των Ελλήνων στον Πόντο
Ο μήνας Μάϊος είναι ο αντίστοιχος προς τον μήνα Θαργηλιώνα του αττικού ημερολογίου. Το όνομά του προήλθε από τη Μαία που οι Ρωμαίοι πρόφεραν Μαϊα, Maja που ήταν η μητέρα του Θεού Ερμή.
Στη Μαία προσεφέροντο θυσίες την πρώτη ημέρα αυτού του μήνα. Η γιορτή που διοργανωνόταν ονομαζόταν Μαϊουμάς στην διάρκεια της οποίας καλλιεργούσαν τη γη. Η δυτική Εκκλησία αφιέρωσε το Μάιο στην Παρθένο Μαρία (Παναγία). Στην αρχαία Ρώμη κατά τον μήνα Μάιο τελούνταν γιορτές προς τιμή της πηγαίας Νύμφης Ηγερίας, στο άλσος της, προς ανάμνηση των συμβουλών της, που παρέσχε στον Νουμά για τις θρησκευτικές αρχές που εισήγαγε στη Ρώμη. Κατά δε την 1η (Μπόνα Ντέα) και 2η Μαΐου συνεχιζόντουσαν τα από 28 Απριλίου αρχόμενα Φλοράλια, εορτές προς τιμή της θεάς της βλάστησης της Χλωρίδας (Flora). Παρακολουθείστε το βίντεο μας για τον Καλομηνά (μήνα Μάϊο) Επίσης κατά τον ίδιο μήνα οι Ρωμαίοι τελούσαν τα "Lemuria" Μειλίχια που ήταν εορτές προς ιλασμό των ψυχών των νεκρών. Στη τέχνη τον μήνα Μάιο οι Ρωμαίοι τον παρίσταναν με μορφή μεσήλικου άνδρα που έφερε πλατύ χιτώνα με μεγάλες περιχειρίδες (σαν το σημερινό ράσο) και έχοντας στη κεφαλή το κάνιστρο γεμάτο άνθη ενώ στα πόδια του υπήρχε ένα παγώνι (ταώς) με ανοιγμένα τα φτερά. Παρ' όλο που γενικά ο Μάιος θεωρείται ως ο τελευταίος μήνας της Άνοιξης, είναι στην ουσία το μέσο της ανθοφόρας αυτής εποχής αφού το Καλοκαίρι δεν αρχίζει παρά δύο δεκαήμερα μετά το τέλος του, στις 21 Ιουνίου. Ο Μάιος, είναι πράγματι «μήνας χαράς και λατρείας της βλάστησης, με δοξασίες και έθιμα διαχρονικού χαρακτήρα», όπως το παραδοσιακό έθιμο με το πρωτομαγιάτικο στεφάνι το οποίο στολίζει την πόρτα του σπιτιού μέχρι τις 24 Ιουνίου οπότε καίγεται στις φωτιές του Αϊ-Γιάννη. 
Σύμφωνα με τον Μέγα Συναξαριστή του εν Αγίοις Πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου: "Ο μήνας Μάιος έχει 31 ημέρες. Η ημέρα έχει 14 ώρες ενώ η νύχτα 10. Το όνομα Μάιος είναι Λατινικό και όχι Ελληνικό και σημαίνει Μέγας παραγόμενο απ' το λατινικό μάγιους που σημαίνει πάλι Μέγας. Λέγεται λοιπόν μέγας διότι οι ημέρες του είναι μεγαλύτερες απ' τις ημέρες των άλλων μηνών ή για έναν άλλο λόγο, ήτοι για τις πολλές και μεγάλες χάρες της Άνοιξης που συμβαίνουν το μήνα Μάιο. Κατ΄ άλλους λέγεται Μέγας εκ των προβεβηκότων και μειζόνων, ερμηνεία που δηλώνει το έθος των μεγάλων αρχόντων να τελούν τους γάμους τους τον Μάιο ενώ άλλη ερμηνεία είναι αυτή που λέγει ότι ονομάστηκε Μέγας προς τιμή της θυγατέρας του Άτλαντα, της Μαίας". Οι λαϊκές προλήψεις θεωρούν τον Μάιο «μαγεμένο» γι' αυτό αποφεύγονται οι γάμοι και οι σοβαρές εργασίες στη διάρκειά του, εξ ου και η παροιμία «Στον καταραμένο τόπο, τον Μάη μήνα βρέχει». Όλοι οι λαοί, πάντως, την Πρωτομαγιά γιόρταζαν την ανθοφορία της φύσης και την απαρχή των «καλών καιρών». Κι ενώ οι λαϊκές παροιμίες, όπως, «Μάη μου, Μάη δροσερέ κι Απρίλη λουλουδάτε» και «ο Μάης έχει τ' όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια», προσπαθούν να μας επαναφέρουν στην τάξη, οι παιδικές αναμνήσεις δεν μας το επιτρέπουν. Κι έτσι συνεχίζουμε να τραγουδάμε: «Ο Μάιος μας έφτασε/εμπρός βήμα ταχύ/να τον προϋπαντήσουμε/παιδιά στην εξοχή». Στην Ελλάδα ο Μάϊος είναι γνωστός και με τα ονόματα: Λούλουδος, Πράσινος, Τριανταφυλλάς, Ανοιξιάτης, Φουσκοδέντρης, Κερασάρης. Στον Πόντο ο Μάϊος ονομαζόταν Καλομηνάς. Σύνθετη λέξη απο το καλό και τον μήνα. Καλομήνα μπορούσε να φέρει σαν όνομα και θηλυκό ζωντανό που γεννιόταν αυτόν τον μήνα. (τέτοιο όνομα συνήθιζαν να δίνουν στις αγελάδες). Απ' το ουσιαστικό καλομηνάς και την κατάληξη -εσιν παράγεται κατα τόπους το επίθετο καλομηνέσιν (Κερασούντα), Καλομηνέσ' (Κοτύωρα-Τραπεζούντα-Χαλδία), και σημαίνει το παράγωγο του μήνα Μάϊου: «..τα δάκρυα̤ 'τς΄εκατέβαιναν Καλομηνέσ̌' χαλάζι» δηλαδή τα δάκρυα της κατέβαιναν σαν χαλάζι του Μάη. Άλλο τραγούδι απ' το Σταυρί λέει: «Εγώ καλόν παιδίν είμαι Καλομηνέσ' τσ̌ιτσ̌έκι θα σύρω και σκοτώνω σε, γουεύω το φυσέκι». Στην Κερασούντα και στη Χαλδία υπάρχει το ρήμα «καλομηνεύκομαι» που σημαίνει φέρομαι σαν τον Μάϊο: «Ο Μάρτ'ς οντάν μαρτεύκεται, διαβαίν τον Καλαντάρη κι' οντάν καλομηνεύκεται, δια̤βαίν τον Καλοκαίρην». Στην Χαλδία πίστευαν πως αν κοιμηθεί κάποιος έξω στο ύπαιθρο κατα τον Μάη μήνα και πάθει κάτι στην υγεία του ~ ότι καλομηνιά̤εται ~ (ρήμα).
Στην Ινέπολη, στην Οινόη και στην Κερασούντα ο Καλομηνάς λεγόταν και Μάης. Αυτό φανερώνει ο παρακάτω στίχος που ήθελε να δηλώσει το αδύνατο ποτέ να συμβεί: «Όνταν 'κ̌' έχει ο Μάης Πέφτην κι' η εβδομάδα Κερεκήν» όταν δηλαδή ο Μάης δεν θα 'χει Πέμπτη, κι η βδομάδα Κυριακή. Στην Ινέπολη λεγόταν και το εξής : «Ίσαμε του Μάη τη φωτία 'κ̌ι' εθέλει τον» δηλαδή, ίσαμε του Μάη τη φωτιά δεν τον εθέλει.... δεν τον θέλει διόλου. Στην Ινέπολη πάλι υπάρχει το επίθετο Μαέσιος δηλαδή Μαγιάτικος (Μαέσιο τριαντάφυλλο). Στην Ματσούκα έλεγαν τον στίχο: "Καλομηνά πα είδα 'σεν και ξάν' το μυτί σ' ύλιζεν". Η παροιμιακή αυτή φράση σημαίνει τον άνθρωπο που δεν αλλάζει, που είναι πάντα ο ίδιος. Η ίδια παροιμία λεγόταν στη Σάντα αλλά και γενικότερα στη Χαλδία και στην Τραπεζούντα. Στην Ίμερα και στην Κρώμνη έλεγαν: «Έρθεν κι ο Καλομηνάς, όλ' τρών' κι' εσύ πεινάς». Υπήρχε έκφραση στα Κοτύωρα για τον αλαζόνα άνθρωπο: «Άμον καλομηνέσ̌' κόπρον, σ' ιφταίρ απάν' 'κ̌ι' στέκ'» δηλαδή, σαν μαγιάτικη κοπριά δεν στέκεται στο φτυάρι πάνω. Στο χωριό Αντρεάντων της Αμισού (Σαμψούντα), έλεγαν μια παροιμία όταν υπήρχε φιλοξενούμενος ο οποίος δεν αποφάσιζε να αναχωρήσει: «Βράσον χαλκόν–ι-μ', βράσον, ους να φεύ' ο μισαφίρτς, κρεμάχ' τσ̌αρούχ̌–ι μ', κρεμάχ', ους να 'ρται Καλομηνάς». Το ίδιο έλεγαν και στο Κάρς με μια μικρή παραλλαγή: «Βράσον τέντζαρη, βράσον, ους να φεύ' ο μισαφίρτς, κρεμάχ' τσαντάχ̌–ι μ', κρεμάχ, ους να 'ρται Καλομηνάς». Στα Κοτύωρα η πρώτη βροχή του Μάη πίστευαν ότι είχε τη δύναμη να "κολλίζει" δηλαδή να μετατρέπει το γάλα σε γιαούρτι. Στο Μεσοχάλδιο με το νερό της βροχής του Μάη κόλλιζαν το γάλα. Στα παράλια δεν ήταν γνωστός ο όρος κολλίζω, και αντ' αυτού έλεγαν μακαρτώνω το γάλαν. Επίσης δεν ήξεραν τη λέξη γιαούρτι αφού το έλεγαν ξύγαλαν ή μακαρτό ή μακαρτωμένο γάλα. Το χαλάζι του Μαϊού ήταν καταστρεπτικό και δεν το ήθελε κανείς. Παρομοίωση τούτου είναι ο ακόλουθος στίχος: «Τ' αρνί μ' επαρακάλ'ν ατο, κι ατο εποίν' νεν νάζι͜α, τα δάκρυ͜α̤ μ' εκατήβαιναν Καλομηνά χαλάζ͜ια». 
Στο Σταυρίν το καλαντόνερο το ανακάτευαν μαζί με τον αγιασμό των Φώτων και το φύλαγαν σαν γιατρικό. Αυτό το μείγμα το ανακάτευαν μαζί με βροχόνερο του Καλομηνά και το χρησιμοποιούσαν σαν μαγιά για να πήξουν το γάλα σε γιαούρτι. Στα Κοτύωρα και στο Μεσοχάλδιο συνήθιζαν κατά τον Μάϊο να παίρνουν αίμα (αφαίμαξη), χρησιμοποιώντας βδέλλες, κυρίως οι ηλικιωμένοι, πράξη που την θεωρούσαν καλή για την υγεία τους. Στα Κοτύωρα επίσης τα μικρά κορίτσια άλειφαν τα νύχια τους με αλοιφή από κοπανισμένα χόρτα ή με σινέα (κοκκινωπή βαφή), ή με κοπριά αγελάδας και τέντωναν τα χέρια τους στον ήλιο λέγοντας: «Ήλε, ήλε, κάντηλε, σύναξον τα χ̌έρια μ' κοκκίντσον τα νύχ̌ια μ'». Επίσης στα Κοτύωρα υπήρχε και η εξής παροιμιώδης έκφραση η οποία ήταν σχετική με το μήνα Μαϊο: "Άμον Καλομηνές̆ κ̆όπρον σ' ιφτά̤ρ' απάν' 'κ̆ι στέκ'" η οποία είχε την εξής ερμηνεία: Σαν Μαγιάτικη αγελαδινή κοπριά δε στέκει πάνω στο φτυάρι. Σαρκαστική και περιφρονητική έκφραση για άνθρωπο περήφανο και μεγαλομανή σε σύγκριση με την πραγματική του αξία. Στην Κερασούντα όπου ο Μάϊος θεωρείτο μήνας των μαγισσών, προκειμένου να προφυλαχτούν από την επήρειά τους, έκαναν αυτοσχέδιους σταυρούς από βάτα ή φλοιούς τον οποίο έφεραν μαζί τους ή τον κρεμούσαν έξω και πάνω από την εξώπορτα του σπιτιού. Στο Σταυρίν δεν γίνονταν γάμοι τον Καλομηνά γιατί θεωρούσαν: «Καλομηνά χαρά 'κ̌ι γίνεται, μαϊσσούνταν οι νεόπαντροι και ίλι͜α̤μ' η ταένυφος». Πίστευαν επίσης ότι παιδί που γεννιέται τον Μάη (Καλομηνέσ' παιδίν) είναι όμορφο, γελαστό, τυχερό, αξιαγάπητο και ρέπει προς τον έρωτα: «Το αίμαν ατουν γλυκήν εν', ή τ' οστούδ' ν' ατουν αγαπίεται». Κάθε πρωτομαγιά πολλοί Νιώτοι (Οινοείς) "εσηκούντανε πιρνόν πιρνόν και επάγεινανε σου Φωτιστηρίου το τσαϊρλίκιν (λιβάδι) απάνου εκατρακεφαλ(ι)άχκουντανε παιδία και κορίτζ(ι)α, νέϊσες και νυφάδοι και ελέγεινάνε: «Φα μ' ... χορτάρι". Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μου βίντεο για τη ζωή στα παρχάρια των Κοτυώρων του Πόντου
Την Πρωτομαγιά όλοι πήγαιναν για γλέντι στις εξοχές. Πολλοί με βάρκες στολισμένες έστηναν γλέντια και φαγοπότια με μουσικές και γραμμόφωνα ως το βράδυ οπότε γύριζαν στα σπίτια τους. Ο Άκουγλους Ξενοφών (Ξένος Ξενίτας), διασώζει ένα τραγούδι που τραγουδούσαν τόσο την παραμονή όσο και κατά την πρωτομαγιά:
«Καλώς τόνε το Μάη το χρυσο-Μάη.
Με τ' άνθη στολισμένος ήρθες πάλι.
Μάη-Μάη χρυσο-Μάη μ' άσπρες φορεσιές.
Μάη-Μάη χρυσο-Μάη όλο με δροσιές.
Πρωτομαγιά τα λούλουδα γιορτάζουν
και τα πουλιά τα ταίρια τους φωνάζουν.
Τραγουδούν τον Μάη-Μάη γύρω στα κλαδιά,
τραγουδούν το χρυσο-Μάη στην αμυγδαλιά»
Μαρτί, Απρίλ', Καλομηνά, όλα̤ είν' χαρεμένα, άμον ντο έρται ο Μοθοπώρ'τς όλα̤ είναι κλαμένα (Δίστιχο εκ του δημοτικού άσματος "Σπεντάμ" της περιφέρειας του Κάρς. Πηγή : Στάθης Ευσταθιάδης). Ο κ. Αντώνιος Παπαδόπουλος στο έργο του «Σύμμεικτα Ροδοπόλεως Πόντου - Δοξασίαι περί των μηνών» της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών – Αρχείον Πόντου Τόμος 26ος - Αθήνα 1964, αναφέρει σχετικώς :Μάϊος – Καλομηνάς. Λίαν πρωίν της 1ης Καλομηνά ελάμβανον άρτον φυλαχθέντα απ' την Μεγάλη Πέμπτην και έπιναν γάλα, έβγαζαν τα ζώα από την μάνδραν και τα ωδηγούσαν στην βοσκή, αφού τα στόλιζαν με πολύχρωμες ταινίες, τραχολίδια, και με κουδούνια και ελάλναν ατα, τα ωδηγούσαν με βέργες από ανθισμένες αγριοτριανταφυλλιές ή όπως ελέγοντο : μασούρας. Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μου βίντεο
Εορτές του Μάϊου μήνα.
Την 7η Μαίου στη Ματσερά (Μεσοχαλδίου) εορταζόταν η μνήμη του Αγίου Βασιλείου, κρυπτοχριστιανού που οι τούρκοι έλεγαν Καρατζά. Όταν πέθανε τον έθαψαν στα τούρκικα μνήματα και τον είχαν για σείχ δηλαδή άγιο, το δε μνήμα του ως ζιαρέτ δηλαδή αγίασμα. Εκεί δεχόταν τιμές αγίου τόσο από τους τούρκους όσο κι από χριστιανούς. Μάλιστα όλοι τρίβονταν πάνω στο μνήμα για να γιατρευτούν και έπαιρναν λίγο χώμα σαν ευλογία με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί λάκκος επάνω στο μνήμα του νεομάρτυρα Βασιλείου.
Την 8η Μαΐου στην Αμισό στο χωριό Αντρεάντων εορταζόταν ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος και Ευαγγελιστής. 
Την 9η Μαϊου τελείται του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Χριστοφόρου του πρώην Ρέπροβου από τα Σούρμενα (219-251 μ.Χ.). Ο Άγιος αυτός στη ζωή του (λένε) ότι ήταν αγριάνθρωπος, ανθρωποφάγος ο οποίος μετά από θαύμα ξαναβρήκε την όρασή του και έγινε χριστιανός. Πέρασε κάποτε ένα μωρό παιδί απ το ποτάμι και το παιδί στη μέση του ποταμού βάρυνε απότομα και γυρνώντας ο Άγιος είδε Τον Χριστό. Από εκείνη την ημέρα τον ονόμασαν Χριστοφόρο, (αυτός δηλαδή που φέρει, που κουβαλά Τον Χριστό). Το όνομα αυτό τιμάται στον Πόντο και το φέρουν οι χριστιανοί ως Στόφορον και Στοφορίνα.
Την 9η Μαΐου τιμάται επίσης η μνήμη του οσιομάρτυρος Νικολάου Βουνένης από την Τρίπολη του Πόντου (1182-1215 μ.Χ) ο οποίος θεράπευε τη λέπρα, τον καρκίνο και τις δερματοπάθειες. Στην Άνδρο φυλάσσεται και τιμάται η κάρα του Οσίου Νικολάου του Νέου από τα Μύρα της Λυκίας.
Την 21η Μαΐου τιμάται η μνήμη των Αγίων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Πολλά είναι τα έθιμα, οι θρύλοι και οι παραδόσεις που αφορούν στη Μεγάλη εβδομάδα και το Πάσχα όποτε αυτά έπεφταν στον μήνα Μάϊο. Τούτα όμως θα τα διαπραγματευτούμε σε άλλη ευκαιρία λόγω του όγκου και της λαογραφικής τους σημασίας που είναι μεγάλη. Ο Μην Μάϊος ώδε λήξιν λαμβάνει, Θεώ δε δόξαν τώ αλήκτω προσφέρει. (Μέγας Συναξαριστής Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου).
Πηγή για τα λαογραφικά των μηνών του έτους αποτελεί η ανεπανάληπτη εργασία της κυρίας Έλσας Γαλανίδου - Μπαλφούσια, έκδοση της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών του Αρχείου του Πόντου, (παράρτημα 19, Αθήνα 1999), υπό τον τίτλο Ποντιακή Λαογραφία "Οι Τέσσερις Εποχές και οι μήνες τους".
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Πολατίδης Βασίλειος - www.kotsari.com
