Τα Πλάτανα. Ο Ελληνικός Πόντος, του † Ιωσήφ Γεωργιάδη 1882
Μας λέγουν μεν, φαίνεται δε και παρά τους αρχαίους συγγραφείς ότι δυτικότερα η πρώτη πόλις μετά την Τραπεζούντα κατά τη νότια παραλία του Εύξεινου Πόντου βρισκόταν η πόλις Ερμώνασσα. Τι απέγινε λοιπόν η πόλις εκείνη ή καλύτερα τι απέγινε η πολίχνη εκείνη; είναι υπόθεση να το βρει κανείς και να το πει.
Λέγουν όμως ότι στη θέση εκείνης της Ερμώνασσας βρίσκεται η σημερινή κωμόπολις Πλάτανα. Τα Πλάτανα – Ο Ελληνικός Πόντος - Ιωσήφ Γεωργιάδη 1882. Περί των σημερινών Πλατάνων λέγομαι ότι βρίσκονται δυτικά της Τραπεζούντας κοντά στη θάλασσα απέχοντα της πόλεως εκείνης περί τα 2 γεωγραφικά μίλια. Από που ο τόπος αυτός ονομάστηκε έτσι; Και τούτο το γ' επ' εμοί κείται εν τω σκότει του χρόνου, διότι καθόλου δεν παραδέχομαι ότι ονομάστηκε εκ των αυτόθι πολλών πλατάνων. Κτίστηκε δε η σημερινή κωμόπολις (τουλάχιστον το ελληνικό αυτής τμήμα) σε 25λεπτη περίπου απόσταση από τη θάλασσα και τούτο το αίτιο οι κάτοικοι το αποδίδουν στις επιθέσεις εκ της θαλάσσης που γινόταν από τους πειρατές και ίσως έχουν δίκιο λέγοντας κάτι τέτοιο διότι και στους αρχαιότατους χρόνους κάτι τέτοιο μαρτυρεί και ο Θουκυδίδης στο προοίμιο ότι κάτι τέτοιο γινόταν εκείνους τους χρόνους αλλά και κατά τους ύστερους δε χρόνους πιθανότατα συνέβαινε το ίδιο. Βρίσκεται δε σήμερα η κωμόπολις σε τέσσερις λόφους ταπεινούμενους προς την θάλασσαν δια τούτο δε και δια το ότι οικίες κωμηδόν οικούνται, είναι δε γεμάτα τα μεταξύ διαλειμμάτων ελαίων, φαίνεται από θαλάσσης η κωμόπολις κάλλιστον τι πράγμα και τερπνότατον. Η καπνοφυτεία όμως η οποία κάθε μέρα επιτείνεται κινδυνεύουσα να εκριζώσει όλες τις ελιές, θα απωλέσει πολύ μέρος της σημερινής θέας. Κατοικείται δε απο ελληνικών μεν οικιών διακοσίων, τουρκικών δε τετρακοσίων, αλλά όπως παντού κατά τον Πόντο οι Έλληνες είναι ανώτεροι των τούρκων στα γράμματα, τις τέχνες και την εμπορική κίνηση. Τοιουτοτρόπως καί ενταύθα οι Έλληνες από ετών ικανών διατηρούν καλά σχολεία οι δε τούρκοι αρκούνται εις τα κοινά γράμματα. Τας δε τέχνας και το εμπόριο σχεδόν ειπείν μόνο οι Έλληνες μετέρχονται. Είναι δε συνωκισμένες οι ελληνικές οικογένειες σε δυο συνοικίες των οποίων η μία μεν ή δυτικότερη καλείται Κυρίως Πλατάνα, τουρκιστί Νέσφι Πλάτανα, η δε ετέρα η ανατολικότερη καλείται κοινώς Γανλού. Και μου φαίνεται μεν δύσκολο να εύρη κάποιος γιατί ονομάστηκε Γανλού, ίσως όμως και δεν απέχουμε από της αληθείας εάν πούμε ότι ονομάστηκε με αυτό τον τρόπο εκ του εν αυτή κυριότερου ναού του Αρχάγγελου Γαβριήλ και Μιχαήλ, εννοούμε δηλαδή ότι το όνομα αρχαγγέλου αποτμηθέν και συγκοπέν και πολύ ταραχή γραμμάτων παθών μετετράπη εις Γανλού, διότι είναι μεν πρώτον γνωστόν, ότι πολλές κώμες ενταύθα καί αλλαχού ονομάζονται εκ των εν αυταίς ναών. Δεύτερον δε πολλά ονόματα τοιούτων εν αρχή τε αποκοπή και εν μέσω ταραχήν πάσχουσι, κύρια προσηγορικά τε και κύρια τοπικά, όπως ο Δημήτριος κατήντησε ενταύθα Μήτος αλλαχού δε Μημής και Μήμης. Ομοίως και οι τούρκικες οικογένειες είναι συνωκισμένες σε δυο ενορίες των οποίων η μεν ανατολικότερα καλείται Τιρπισάρ ή δε δυτικοτέρα καλείται Ορτά Μαχαλέ. Σχολεία δε διετήρουν οι Έλληνες ενταύθα και από παλαιότερα αλλά είναι γνωστόν από τότε τι εγνώριζον και τι εδίδασκον οι γραμματοδιδάσκαλοι. Καλύτερος και τελευταίος των γραμματοδιδασκάλων τούτων μνημονεύεται ο Ελισσαίος ιερομόναχος από την Ιερά Μονή Βαζελώνος της εκ της Ματσούκα, καταγόμενες εκ της συνοικίας Παπαδάντων της κώμης Κογγά. Μετά τούτον μνημονεύεται κάποιος Ζαχαρίας Αλεξανδρίδης Κερασούντιος, επί πολλά έτη διδάξας στοιχεία γραμμάτων, γραφής και πρακτικής αριθμητικής, εισαγωγών το κατ' αυτόν όσον εγνώριζεν, όσον ηδυνήθη να αντιληφθεί αυτής της τότε ενταύθα αλλά και εν Ελλάδι θαυμαζόμενη μέθοδο του Πεσταλότζη την οποία ονόμαζαν αλληλοδιδακτική. Αφιερωματικό βίντεο για τα Πλάτανα του Πόντου Με αυτή τη μέθοδο τελειώνει και η νηπιώδης κατάσταση της παιδείας. Μετά ταύτα οι κάτοικοι συνέστησαν ελληνικό σχολείο μεν κοινό των δυο ενοριών προσκαλέσαντες διδάσκαλον κατά το 1869 τον Κωνσταντίνο Ιωακειμίδη Πλατανίτην, ο οποίος επί τρία συνεχόμενα έτη δίδαξε τα τότε συνηθισμένα μαθήματα των ελληνικών σχολείων. Συνέστησαν δε και δυο αλληλοδιδακτικά σχολεία ανά ένα σε κάθε ενορία δια τα οποία προσεκάλεσαν τότε τον Παναγιώτη Ιωακειμίδη από τα Πλάτανα και τον Ανδρέα Πρωτείδη από την Κερασούντα. Η κοινότητα ξόδευε τότε περί τις 100 τουρκικές λίρες για το ελληνικό σχολείο και για τα δυο αλληλοδιδακτικά και η παιδεία έκανε τότε κάποια βήματα προς τα εμπρός, μικρά πάντοτε αλλά οπωσδήποτε βήματα. Μετά από τριετή διδασκαλία του Κωνσταντίνου Ιωακειμίδη, η Κοινότητα προσκάλεσε δυο ελληνοδιδασκάλους τους κ. Στυλιανό Παπαδόπουλο από τα Πλάτανα και κ. Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο από την Τρίπολη. Αλληλοδιδάκτας δε δύο, έναν για τη μία ενορία και ένα διά την άλλη τους κ.κ. Νικόλαο Κεφαλίδη και Δημήτριο Καρυοφύλλη Τραπεζούντιους. Έτσι έγινε κάποιο βήμα προς τα εμπρός το βήμα όμως αυτό ήδη ήταν αρκετά μεγάλο, πρώτον διότι το ελληνικό σχολείο είχε δυο διδασκάλους και δεύτερον διότι οι διδάσκαλοι αυτοί ήταν ασυγκρίτως να το πούμε τελειότερα εκπαιδευμένοι σε σχέση με τους προκατόχους τους καθόσον είχαν σπουδάσει στην Τραπεζούντα, παρά τον τότε ακμάζοντα εκεί Γεώργιο Παπαδόπουλο τον Αργυροπολίτη από τον οποίο τα ελληνικά και φιλοσοφικά εδιδάσκοντο ικανώς και ευδοκίμως. Αλλά και τα έξοδα τα υπέρ των σχολείων αυξάνονταν και έφθασαν ήδη τις 150 τούρκικες λίρες. Εκ των διδασκάλων όμως του ελληνικού σχολείου ο κ. Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος μόνον επί ένα έτος διδάξας μετά του κ. Στυλιανού Παπαδόπουλου έφυγε και τον διαδέχθηκε ο Λάζαρος Μολεύς Τριπολίτης και αυτός ο οποίος (κι αυτός) διδάχτηκε από τον Γεώργιο Παπαδόπουλο και δίδαξε συνεχώς μετά του κ. Στυλιανού Παπαδόπουλου επί 5 έτη. Μετά τούτον δίδαξε στο ελληνικό σχολείο με τον κ. Στυλιανό Παπαδόπουλο κάποιος άλλος Στυλιανός Γαληνός από την Ίμερα της παρά την Κρώμνη επί δυο έτη και απήλθε και αυτός. Σα Πλάτανα ν-ελίβωσε, Δημώδες άσμα Πλατάνων Πόντου Αλληλοδιδάκτες δε προσεκλήθησαν μετά τον κ. Νικόλαο Κεφαλίδη και Δημήτριο Καρυοφύλλη οι κ.κ. Ευκλείδης Ιεροκλής ο Τραπεζούντιος και Θεόδωρος Τικτόπουλος εξ Ίμερας, Ευστάθιος Κυριάκου Κρωμναίος και ο ειρημένος Στυλιανός Γαληνός εξ Ιμέρας και οι τέσσερις ακροατές γενόμενοι στην Τραπεζούντα του κ. Γεωργίου Παπαδόπουλου. Δίδασκαν δε στα αλληλοδιδακτικά σχολεία: ανάγνωση οι μεν αρχαιότεροι και ελληνικού αρχαίου λόγου και νεότερου, οι δε νεότεροι διδάσκαλοι μόνο νεότερου λόγου ερμηνεύοντας τον όπου θα μπορούσε να είναι δυσνόητους αλλά και γραμματική προσδιδάσκοντες, ενώ οι αρχαιότεροι ούτε ερμήνευαν ποτέ ούτε ίσως ήταν τούτο δυνατόν. Εκτός της ανάγνωσης δίδασκαν και οι αρχαιότεροι και οι νεότεροι: γραφή, αριθμητική, πολιτική γεωγραφία και θρησκευτικά σύντομα διδάγματα. Στο ελληνικό Σχολείο καταρχάς μεν σχημάτισαν μία μόνο τάξη, ύστερα δε επί Στυλιανού Παπαδόπουλου και Κωνσταντίνου Παπαδοπούλου δυο τάξεις και το επόμενο έτος τρείς τάξεις και σε αυτές τις τρεις τάξεις εξακολουθούσε από τότε διδάσκων ο κ. Στυλιανός Παπαδόπουλος μετά των συναδέλφων του που προστέθηκαν σε αυτόν, τους οποίους ανωτέρω αριθμήσαμε. Δίδασκαν δε στο Ελληνικό Σχολείο ερμηνεία αρχαίου ελληνικού λόγου: Αίσωπο, Ξενοφώντα, Λουκιανό, Πλούταρχο και γραμματική, εκτενέστερη πολιτική γεωγραφία, ιερά ελληνική ιστορία, πρακτική αριθμητική και γεωμετρία. Χωρίον Φυσερά - Πλάτανα Τραπεζούντας Πόντου (Ι,Κασκαμανίδη)-Ιστορία Λαογραφία-Πολιτισμός Επομένως, η Κοινότητα μπορούσε να δώσει εκπαίδευση ικανή στα τέκνα της, τουλάχιστον όση εκπαίδευση παρέχει το κάθε ελληνικό σχολείο το οποίο περιέχει τρεις τάξεις και μαθήματα όπως τα παραπάνω αναφερόμενα. 
Στις 15 Σεπτεμβρίου δε του έτους 1880 η Κοινότητα προσκάλεσε ημάς (εννοεί τον συγγραφέα του παρόντος † Ιωσήφ Γεωργιάδη), από την Τραπεζούντα διά το ελληνικό σχολείο ίνα μετά του κ. Στυλιανού Παπαδόπουλου διδάσκοντες οδηγήσουμε το σκάφος του Ελληνικού Σχολείου. Εμείς θεωρήσαμε καλό εις τα λοιπά μαθήματα να προστεθεί και η φυσική ιστορία και σκεφτήκαμε δε να εισάγουμε και τη γαλλική γλώσσα. Κατά το αυτό έτος 1880 προσκάλεσε η κοινότητα και αλληλοδιδάκτας τους κ.κ. Δημήτριο Γεωργιάδη από το Ρυάκιο και Επαμεινώνδα Σιδηρόπουλο τον Σανταίο, τρόφιμους του εν Τραπεζούντι Φροντιστηρίου, το οποίο δεν ήτο βεβαίως το Φροντιστήριο της εποχής του Γεωργίου Παπαδόπουλου. Οι δάσκαλοι αυτοί επέφεραν στα σχολεία τους ικανή βελτίωση προσθέτοντας στα προαναφερθέντα μαθήματα και στοιχειώδη ανθρωπολογία και όλο το εκπαιδευτικό σύστημα το μετέτρεψαν επί το ευληπτότερον και το διέταξαν σύμφωνα προς τις παιδαγωγικές αρχές. Έτσι τα έξοδα υπερέβησαν τις 180 τουρκικές λίρες. Ναούς έχει η μεν δυτικότερη ενορία δύο, έναν μεν τον κυριότερον Ναόν του επ' ονόματι του Αγίου Γρηγορίου του Νεοκαισαρείας, έτερον δε μικρότερον τον επ' ονόματι του Αγίου Γεωργίου, ομοίως και η ανατολικότερη ενορία είχε δυο ναούς, το ναό των Αρχαγγέλων και το ναό του Αγίου Γεωργίου. Κτήματα δε έχουν ο μέν ναός του Άγιου Γρηγορίου αγρούς τιμώμενους περί τις 500 τουρκικές λίρες, ο δε των Αρχαγγέλων περί τις 300. Τα σχολεία όμως δυστυχώς δεν έχουν κτήματα. Οι εκκλησίες εν τούτοις προσφέρουν συνδρομή στα σχολεία 70 τουρκικές λίρες ανά 35 έκαστη ενορία. Αυτά ήταν αρκετά και ικανά να αναφέρουμε περί των σημερινών Πλατάνων. Περί δε της εμπορικής κίνησης, επειδή το πράγμα είναι δυσεξέλεγκτον παραλείπω να γράψω πολλά και να κοπιάσω ανώφελα. Ομοίως παραλείπω να μιλήσω περί των κατά την περιφέρεια ελληνικών χωριών, 8 τον αριθμό προς 68 τουρκικών, διότι δεν έχουν τίποτε άξιον αναγραφής εκτός του αριθμού των οικιών και των κατοικούντων εν αυτοίς. Χωρίον Φυσερά, Πλάτανα Τραπεζούντας Πόντου (Ι.Κασκαμανίδη)-Ιστορία Λαογραφία-Πολιτισμός Β
Πλάτανα 15η Ιουνίου 1882
† Ιωσήφ Γεωργιάδης - Τα Πλάτανα – Ο Ελληνικός Πόντος – Όπως τα περιγράφει ο Ιωσήφ Γεωργιάδης το 1882 στο περιοδικό Εύξεινος Πόντος.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
