Το Ατά Παζάρ της Νικομήδειας Πόντου
Το Ατά Παζάρ ήταν επαρχία της Νικομήδειας της Μικράς Ασίας. Τα Ελληνικά χωριά που κατοικήθηκαν από Ελληνοπόντιους ήταν τα: Κεστανέ μπουνάρ, Κιραζλή, Καρά μπελίτ, δύο χωριά με την ονομασία Τσοπάν γιατάκ, Κουρούτερε, Πάραλη, δύο χωριά με την ονομασία Γενή Ντάγ, Αρτίζπελη, Γιασ̆λίκεσκίτ, Σούπατακ, Κουρούμεσε, Τσ̆αλτάβαζ και Άχτας. Αυτά τα χωριά αποτελούσαν την επαρχία του Ατά Παζάρ που ονομαζόταν Καράσου.
Αρκετοί Έλληνες Πόντιοι κάτοικοι αυτών των χωριών μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μεταξύ Προύσας και Νικομήδειας. Ο συνολικός Ελληνικός Ποντιακός πληθυσμός της Νικομήδειας πρίν την ανταλλαγή ανερχόταν σε 15.000 ψυχές. Ο υπόλοιπος Ελληνικός πληθυσμός στην περιοχή ανερχόταν στις 70.000 ψυχές επι συνόλου κατοίκων 400.000.
Δείτε το βίντεο για την ιστορία του Ατά Παζάρ και των ανθρώπων του
Η καταγωγή των εκτός συνόρων Ελλήνων Ποντίων κατοίκων του Ατά Παζάρ, ήταν η Κορόνιξα της Τραπεζούντος. Η μετακίνηση τους από την Κορόνιξα έγινε το 1840 εξ' αιτίας πολύ δύσκολων και χαλεπών εποχών που περνούσαν εκεί. Αρχικά κατευθύνθηκαν προς την περιοχή των Κοτυώρων και εγκαταστάθηκαν στην επαρχία της Φάτσας και συγκεκριμένα στο χωριό Μπουλαμάν όπου έμειναν επι σαράντα χρόνια. Η ζωή τους στο Μπουλαμάν ήταν δύσκολη. Τους είχε δοθεί ελάχιστη γη προς καλλιέργεια. Αναγκάστηκαν λοιπόν να νοικιάζουν τσιφλίκια από τους τούρκους. Όμως οι τούρκοι ήταν άδικοι. Άφηναν τα κοπάδια τους ελεύθερα και τα ζωντανά τους καταπατούσαν τα χωράφια και κατέτρωγαν τις καλλιέργειες και τους κόπους των φτωχών Ελλήνων. Αυτό προκαλούσε συχνά προστριβές ανάμεσα στους Έλληνες και τους τούρκους. Αυτή η αντιπαλότητα επιτάθηκε επι 40 χρόνια δηλαδή ως το 1880. Τότε ξέσπασε άγρια συμπλοκή μεταξύ τους και αυτό έδωσε το έναυσμα για το διωγμό των Ελλήνων οι οποίοι μη αντέχοντας αυτές τις συμπεριφορές και αδικίες, οπλίστηκαν και βγήκαν στα βουνά. Οι οθωμανικές αρχές τους επικηρύσσουν. Η κατάληξη ήταν να συνθηκολογήσουν με έντιμους όρους υπέρ των Ελλήνων Ποντίων. Στους εξεγερμένους είχε δοθεί αμνηστία μετά από χρηματισμό της τουρκικής κυβέρνησης. Σε αυτό συνέβαλε ο τότε νομάρχης Σαμψούντας ο οποίος με ενέργειες του προς τον διοικητή Τραπεζούντος επέτυχε την αμνηστία. Μετά τη χορήγηση της αμνηστίας ήταν αδύνατο οι αμνηστευθέντες να επιστρέψουν στους τόπους της κατοικίας τους γιατί η ατμόσφαιρα ήταν πολύ αρνητική και ηλεκτρισμένη και οι συμπλοκές με τους τούρκους ήταν πολύ εύκολο να αναζωπυρωθούν.
Δείτε επίσης ένα αφιερωματικό βίντεο για το χωρίον Κιρασλί του Ατά Παζάρ
Μερικοί εξ' αυτών μπόρεσαν να συμβιβαστούν. Εκατό οικογένειες όμως με επικεφαλής το θρυλικό παπα Γιάννη Παπαδόπουλο, αγωνιστή ιερέα, αναγκάζονται να ξεριζωθούν από την πατρίδα τους, τον Πόντο και αφήνουν για πάντα την Φάτσα. Το 1880, εκατό οικογένειες πορεύονται μέρες ολόκληρες. Περνούν τα σύνορα του Πόντου και πορεύονται προς τη Νικομήδεια. Αποφάσισαν τελικώς και εγκαταστάθηκαν στην περιφέρεια του Ατά Παζάρ όπου παρέμειναν μέχρι το 1922. Η περιοχή του Καράσου όπου εγκαταστάθηκαν ήταν ορεινή και αναγκάστηκαν να την εκχερσώσουν. Η γη μετατράπηκε σε καλλιεργήσιμη. Πρωτοστάτης ήταν ο παπα Γιάννης. Χτίζουν ξύλινα σπίτια, σχολεία και εκκλησίες. Την πρώτη άφιξη κατοίκων από τη Φάτσα προς το Ατά Παζάρ, ακολούθησαν και άλλες στη συνέχεια. Ο τόπος δεν άργησε να μετατραπεί σε παράδεισο μέσα από το μόχθο και την εργασία των Ελλήνων Ποντίων. Καλλιεργούν οπωροκηπευτικά ενώ οι επιδόσεις των Ελλήνων στα γράμματα τις τέχνες και το εμπόριο ήταν σημαντικές. Τα Ελληνικά χωριά του Ατά Παζάρ ήταν κοντά στο Σαγγάριο Ποταμό. Όταν το 1921 ο Ελληνικός στρατός έφτασε στον Σαγγάριο οι Έλληνες Πόντιοι αψηφώντας κάθε κίνδυνο, οργάνωσαν ένοπλη αντίσταση κατά των τούρκων. Ο αγώνας και η αντίσταση των Ελλήνων Ατά Παζαραίων πνίγηκε στο αίμα. Παραπάνω από εκατό παλικάρια σύρθηκαν στη σφαγή. Τα Ελληνικά χωριά λεηλατήθηκαν. Το αποτέλεσμα ήταν η περίφημη ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι Έλληνες του Ατά Παζάρ διαφύλαξαν τις πατροπαράδοτες λαϊκές τους παραδόσεις, τη λύρα, τα έθιμα και τους χορούς. Κυρίαρχο όργανο στις λαϊκές διασκεδάσεις ήταν ο άσκαυλος (τουλούμι). Χαρακτηριστικό τραγούδι της περιοχής που διασώζεται ως τις μέρες μας είναι το:" Έρται και στέκ' φυγάτε – χορεύ' και στέκ' σερέψτεν". Η ιστορία της επωδού αυτού του τραγουδιού είναι η εξής: Δύο Έλληνες πόντιοι μπήκαν σε ένα οπωρώνα ενός τούρκου για να κλέψουν φουντούκια. Ο οπωρώνας αυτός παλιότερα ήταν Ελληνικός. Σκέφτηκαν λοιπόν ένα τέχνασμα για να μη τους πιάσει ο ιδιοκτήτης όταν θα εμφανιζόταν. Ο λυράρης θα παίζει στη λύρα του το παραπάνω δίστιχο πέρα από τη φουντουκιά. Η έμφαση και ο τονισμός θα δινόταν στο στίχο: έρτε-έρτε-φυγάτε «έρχεται έρχεται – φύγετε». Οι άλλοι δύο εν τω μεταξύ θα μάζευαν φουντούκια. Όμως όταν εμφανίστηκε ο τούρκος, όχι μόνο δεν τους κυνήγησε αλλά μερακλώθηκε και άρχισε να χορεύει, πηγαίνοντας προς το μέρος του λυράρη. Οπότε συνέχισε να τραγουδά το δεύτερο στίχο: χορεύ'-χορεύ'-σερέψτεν «χορεύει – χορεύει – μαζέψτε». Ακούστε το δημώδες άσμα στο αφιερωματικό μου βίντεο Στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων Ποντίων αλλά και των Ατά Παζαραίων, το τραγούδι πολλές φορές είχε συνθηματικό ρόλο και χρησιμότητα. Οι ξεριζωμένοι Έλληνες Πόντιοι του Ατά Παζάρ εγκαταστάθηκαν και ζουν στα χωριά Άγιος Δημήτριος, Ακρινή, Κοιλάδα και Δρέπανο του νομού Κοζάνης, στο χωριό Μεσημέρι της Θεσσαλονίκης, στα χωρία Δάφνη Σκύδρας και Κωνσταντία Αριδαίας στη Λεβαία Αμυνταίου Φλωρίνης, στο νομό Ημαθίας επίσης τα χωρία Νέα Λυκογιάννη, Νέα Νικομήδεια, Διαβατός, Σταυρός, αλλά και στο χωρίο Ξηροπόταμος Θεσσαλονίκης. Η διάλεκτος τους έχει τα χαρακτηριστικά του γλωσσικού ιδιώματος των Κοτυώρων. Πηγή : Στάθης Ευσταθιάδης
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
