Άκ Δάγ Μαδέν, Ιστορική γεωγραφική λαογραφική και εθνική αναφορά

Στο απώτατο ανατολικό σημείο του Νομού Άγκυρας έκειτο ο κασαμπάς (επαρχία) Ακ Ντάγ Ματενί αποτελούμενος από 180 χωριά. Είχε την έδρα του στο Μεταλλείο Ακ Δαγ Μαδέν, πόλη που απείχε 300 χλμ. ανατολικά απ την Άγκυρα, περίπου 200 χλμ. νοτιοανατολικά της Σαμψούντας και περίπου 100 χλμ. δυτικά της Σεβάστειας.  Βρίσκεται στις υπώρειες του Ακ Ντάγ (Λευκού όρους) και εκτείνεται αμφιθεατρικά παρα τον Ίρι ποταμό. Στα νοτιοανατολικά της πόλεως υψώνεται επιβλητικά ο κατάφυτος από δρύς και πεύκα, λόφος του Αγίου Γεωργίου όπου ανεγέρθη και ομώνυμο παρεκκλήσιο. 

Δείτε το βίντεο για το Άκ Δάγ Μαδέν

Δείτε το βίντεο για το Ακ Δάγ Μαδέν και τα πέριξ αυτού Ελληνικά Χωρία

Οι Ματεντζήδες της Αργυρούπολης μετά τη στείρευση των εκεί μεταλλείων, διασκορπίστηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας προς ανεύρεση και εκμετάλλευση άλλων μεταλλείων. Ομάδα Κιμισχαναλήδων Ματεντζήδων κατοίκησε την περιοχή του Ακ Δάγ ανατολικά του χωριού Κούνεϊλη. Το υγιεινό κλίμα του τόπου προσέλκυσε πολλούς Έλληνες, Αρμένιους και Τούρκους απ τα γύρω μέρη. Σε σημείον ώστε σε λίγο χρονικό διάστημα ο τόπος να αριθμεί 10.000 κατοίκους και πλέον από τους οποίους οι περισσότεροι ήσαν Έλληνες. Η αλματώδης αυτή πρόοδος προκάλεσε και προσέλκυσε την προσοχή του κράτους το οποίο μετέφερε την έδρα υποδιοίκηση (Καϊμακάμης) απ την Καρά-Μαγρά στο Ακ Δάγ. Επίσης συστάθηκε Ειρηνοδικείο και Πταισματοδικείο, αλλά και όλες οι υπόλοιπες κρατικές υπηρεσίες.  Διοικητικά, το Ακ Δάγ Μαδέν υπαγόταν στη διοίκηση Υοσγάτης του Νομού Άγκυρας ενώ εκκλησιαστικά υπο τη δικαιοδοσία του μητροπολίτη Χαλδίας και Κερασούντος. Τα κυριότερα μεταλλεύματα που εξόρυσσαν ήταν π άργυρος και ο μόλυβδος. Όταν στράφηκαν στη γεωργία καλλιεργούσαν, εμπορεύονταν και εξήγαγαν όπιο, σαλέπι, βούτυρο κτλ   Η πόλη διαιρείτο εκκλησιαστικά σε τρείς ενορίες : του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Νικολάου, και του Αγίου Χαραλάμπους του Μητροπολιτικού ναού με παρακείμενο μητροπολιτικό οίκημα.   Εκτός των τριών ενοριακών δημοτικών σχολείων υπήρχε και παρθεναγωγείο δημοτικής εκπαίδευσης και μία πλήρης αστική σχολή με μία τάξη τετρατάξιου Γυμνασίου όπου φοιτούσαν όχι μόνο ντόπιοι μαθητές αλλά και από άλλες Ελληνικές επαρχίες όπως Νιξάρ (Νεοκαισάρεια), Τάσ-οβά κτλ   Η αστική σχολή στεγαζόταν σε ιδιόκτητο καλλιμάρμαρο οίκημα το οποίο οικοδομήθηκε και ανεγέρθη με τις φροντίδες του αρχιερατικού επιτρόπου Οικονόμου Παπα Κύριλλου Καρατζά του Σταυριώτου και με τη συνεισφορά των εθνικών ευεργετών Μαυρόπουλου και Κουπτσίδη των Σταυριωτών.   Κατά τα έτη 1917-18 η φιλότιμη πόλη περισυνέλλεξε πάνω από 100 ορφανά πολέμου και προσφύγων και συνέστησε το πρώτο ορφανοτροφείο με τις άοκνες προσπάθειες του τότε αρχιερατικού επιτρόπου Οικονόνου Παπαγεωργίου Παπαδόπουλου και των συνεργατών του κ.κ. Ι Χαμαλίδη, Σ. Παπαδάκη, Ι. Σαρασίτη, Ι. Τσακαλίδη κλπ.   Τη γενική τους εθνική δράση οι Άκ ταγλίδες Ματεντζήδες δε μπόρεσαν να τη συνεχίσουν και στην Ελλάδα γιατί διασκορπίσθηκαν απ τον Έβρο ως την Ήπειρο και απ την Γεύγελη ως την Πελοπόννησο. Πρόκειται για κωμόπολη της ομώνυμης επαρχίας του Ακ Ντάγ Ματέν.  Διοικητικά υπαγόταν στην Άγκυρα, ενώ εκκλησιαστικά στη μητρόπολη Χαλδίας. Είχε 8 000 κατοίκους απο τους οποίους 5 000 Έλληνες. Προέρχονταν απο την Αργυρούπολη και η γλώσσα του λαλούσαν ήταν το ιδίωμα της Χαλδίας με λίγες παραλλαγές.
Είχε τέσσερις μεγάλες ενορίες :
α) Άνω μαχαλά ή Ταχμαζάντων
β) Σταμπούλογλού μαχαλάς
γ) Γατσάγ
δ) Τσάρση μαχαλάς.
Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη μεταλλουργεία, τη χαλκουργία, το εμπόριο και τη βιοτεχνία.  Η επαρχία Ακ Ντάγ Ματέν είχε 30 ελληνικά χωριά πολύ ανεπτυγμένα σε τέχνες και γράμματα.  Η μετανάστευση των αργυρουπολιτών στην περιοχή του Ακ Ντάγ Ματέν έγινε στα 1832 λόγω οικονομικών δυσκολιών και επιβίωσης, που αντιμετώπιζαν στην Αργυρούπολη. Μαζί τους ήρθαν αρκετές οικογένειες και απο το Σταυρίν που ήταν κρυπτοχριστιανοί.  Κατα την περίοδο 1920-1921 το Ακ Δαγ Ματέν ήταν το στρατηγείο των κεμαλικών και στην πόλη αυτή δικάστηκαν και καταδικάστηκαν οι αντικεμαλικοί, μεταξύ των οποίων ο Δήμαρχος του Ακ Δαγ Ματέν Σουκρή Εφέντης.  Τα δεινοπαθήματα των Ελλήνων του Ακ Ντάγ Ματέν άρχισαν το 1876 όταν κάποιοι Σταυριώτες κρυπροχριστιανοί φανέρωσαν την πίστη τους. Τότε άρχισαν οι συλλήψεις, οι φυλακίσεις, οι εξορίες, τα βασανιστήρια, οι σφαγές, οι αρπαγές των περιουσιών, οι ατιμάσεις των γυναικών.  Ακ Νταγ Ματέν, η επαρχία με τις τραγικές μνήμες από τα απερίγραπτα μαρτύρια του ελληνισμού ανάμεσα στο 1876 και το 1922.  Ονομαστά είναι τα παλικάρια του Ακ Ντάγ Ματέν που αγωνίστηκαν μπροστάρηδες για την ελευθερία, οι, Πεχλιβάνεν Γεώργιος Αμαραντίδης,  Νικόλ' Εφέντης, και Πούλος. Η πόλη αυτή δεν συμπεριλαμβανόταν στα όρια του διεκδικούμενου Πόντου, ασφαλώς, όμως, αποτελούσε ποντιακό οικισμό. Το όνομα της σημαίνει, το μεταλλείο του Ακ νταγ (Λευκού όρους) και βρισκόταν στο μέσον πεδιάδας, βόρεια του συγκεκριμένου βουνού.  Αποικίστηκε το 1832 από ελληνικές οικογένειες της Αργυρούπολης και Σταυρίν μετά την παρακμή των εκεί μεταλλείων.  Οι κάτοικοι αρχικά εργάστηκαν στα μεταλλεία της περιοχής, αλλά όταν και αυτά σταμάτησαν να λειτουργούν (1880) στράφηκαν στη γεωργία και το εμπόριο. Στο Ακ Νταγ Μαντέν κατοικούσαν 1.200 οικογένειες Ελλήνων, 200 Τούρκων και 80 Αρμενίων.  Εκκλησιαστικά, υπάγονταν στο Μητροπολίτη Χαλδίας  Το Ακ-Νταγ-Μαντέν είναι γνωστό για τους κρυπτοχριστιανούς της περιοχής (Σταυριώτες) και το Σταυριωτικό Ζήτημα.  Μετά την κήρυξη του Συντάγματος του 1876 οι Κρυπτοχριστιανοί τόλμησαν να φανερώσουν τη χριστιανική τους πίστη και να ζητήσουν την επίσημη αναγνώριση τους. Αποτέλεσμα: οι βίαιες αντιδράσεις των τουρκικών αρχών και τα μαρτύρια των Σταυριωτών μέχρι την πλήρη δικαίωση τους, το 1910.

ΑΚ ΝΤΑΓ ΜΑΝΤΕΝ
Το μεταλλείο του Ακ Νταγ Ματέν δημιουργήθηκε στην περιοχή μεταξύ της Υοσγάτης και της Σεβάστειας (Δυτικός Πόντος), από μια ομάδα Ελληνοποντίων μεταλλωρύχων που μετανάστευσαν με διάταγμα του Σουλτάνου Μαχμούτ του ΄Β. Η μετανάστευση άρχισε το 1826-28 και συνεχίστηκε μέχρι το 1850. Οι μεταλλωρύχοι κατάγονταν από την ευρύτεροι περιοχή της Αργυρούπολης - Κιμισ̌χανάς.  Τους μεταλλωρύχους μετανάστες ακολούθησαν και αρκετοί κρυπτοχριστιανοί από το χωριό Σταυρίν της Αργυρούπολης και έτσι σιγά-σιγά αναπτύχθηκαν γύρω από την κωμόπολη του Ακ Νταγ Ματέν 32 Ελληνικά χωριά με πνευματικό και εμπορικό κέντρο την ομώνυμη πόλη και 7000 κατοίκους από τους οποίους οι 5000 ήταν χριστιανοί. Με τη ανταλλαγή των πληθυσμών οι κάτοικοι του Ακ Δαγ Ματέν εγκαταστάθηκαν στην πλειοψηφία τους στην Αριδαία του νομού Πέλλας.

Πηγές :
• Αρχείον Πόντου – Επιτροπής Ποντιακών Μελετών
• Ποντιακά Φύλλα – τεύχη 17-18 Ιουλίου Αυγούστου 1937 –Πρόδρομος Παπαδόπουλος (Αγχίαλος Θεσσαλίας)
• Ιστορικό λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου 1960– Άνθιμου Παπαδόπουλου – πρώην Δ/ντού του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών
• Γιάννης Χατζηιωαννίδης http://xatzioannidis.blogspot.gr/2012/10/blog-post_8431.html
• Φωτογραφικό υλικό επίσης απ την ομάδα ΑΚ ΝΤΑΓ ΜΑΝΤΕΝ στο Facebook
• Οι εθνομάρτυρες του Ακ Νταγ Μαντέν στο site Σανταίος http://santeos.blogspot.gr/2011/07/blog-post_16.html

Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com 

Add comment