Μικρή συμβολή στο Γεωγραφικό και Ιστορικό Λεξικό της Επαρχίας Χαλδίας του κ Γεωργίου Κανδηλάπτη (Κάνεως) του Παντελή Η. Μελανοφρύδη Ποντιακή Εστία τεύχη 53-54 (Β): Αργυρούπολις, Κάν, Βαρενού, Βαρατόν, Βαρετόν, Τσιμερά, Ζάγχα, Ζερμούδα, Τάνερα, Ηλέπουριν,

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Πόλεις - Περιοχές - Οικισμοί - Χωριά

* Η Αργυρούπολις. Ορθή είναι η παραγωγή της λέξεως Κάν’ εκ του Ικανείου ή Ικανάντων και όχι όπως ισχυρίζονται κάποιοι ότι το Κάν’ έλαβε το όνομά του από τον ποταμό Κάνιν ενώ ακριβώς συνέβη το αντίθετο δηλαδή και ο ποταμός λέγεται τη Κανί το ποτάμ’. Οικογένεια με το όνομα Ικανάντων σωζόταν στην Άνω Χαβίανα η οποία ως φαίνεται μετοίκησε εκεί από το Κάνιν.

Σχόλια στο Γεωγραφικό και Ιστορικό Λεξικό Επαρχίας Χαλδίας του Γεωργίου Κανδηλάπτη Β'

Στην πατρίδα μου οι γριές έλεγαν: «Ο Κάνειον, ή άμον Κάνειος» κι αυτό λεγόταν για άνθρωπο βραδύν ή οκνηρόν, ενώ ο κάτοικος του Κανείου λεγόταν Κανέτες, Κανέτσα και Κανέτ’κον. Κανόμηλα λεγόντουσαν μεγάλα, εύγεστα και υπόξυνα μήλα (δεν πρόκειται για τα μήλα του Γκιουμουσχανέ τα οποία τα έλεγαν γκιοπέκα̤). Ή Αργυρούπολις υπήρξε πράγματι Γενέθλη Αργυρού ως εξάγουσα άφθονο άργυρο. Ιστορικό δεδομένο όμως δεν υπάρχει να μας πείσει ότι είναι πράγματι η αρχαία Αλύβη που αναφέρει ο Όμηρος. Είναι πανθομολογούμενο ότι το Κάν υπήρξε η Μητρόπολις από την οποία αποικίστηκαν πολλά μεταλλεία, ως και χωριά ολόκληρα του Καυκάσου. Όλοι δε οι άποικοι αυτοί με υπερηφάνεια αναφέρουν ότι έλκουν την καταγωγή τους από το Γκιουμουσχανέ. Για τα εγκαίνια του Μητροπολιτικού Ναού της Αργυρουπόλεως από λάθος βεβαίως τυπογραφικό αναφέρεται το έτος 1929 αντί του 1729.
* Στο τεύχος 14 σελ. 61 αναφέρεται η Βαρενού. Είναι γνωστές σ’ εμάς οι ονομασίες χωριών από τους οικιστές τους, όπως η Ματσερά, η Τσιμπρικά, η Κορκοτά, η Μαυρενά, η Γολή, η Κωδωνά κτλ. Οι κάτοικοι αποκαλούντο Ματσερέτες, Τσιμπρικέτες, ή Τσιμπρικώτες, ή Τσιμπρικάς, Κορκοτάς ή Κορκοτέτες, Μαυρενάς ή Μαυρενέτες, Γολέτες κτλ.
* Να διορθώσουμε το Βαρα̤τόν (και όχι Βαρετόν όπως καταγράφεται από τον κ. Κανδηλάπτη). Ο κάτοικος του λεγόταν Βαρα̤τονάς (Βαρα̤τονάντ’ στον πληθυντικό). Ίσως η ονομασία να προήλθε από το δέντρο βόρατον που είναι ένα είδος βελανιδιάς, όπως το Στρέν’ που παίρνει την ονομασία του από το Εστρέα, το Κουνθέν από το Κιντέα, το Ζουγουδέν από τα Ζουγούδα̤ ή Ζουγούδα̤.
* Στο 16ο τεύχος σελ. 207 αναφέρεται η Δζιμερά η οποία προφερόταν Τσιμερά. Γνωστή είναι η φράση: «Κύριε Σώσον τους ευσεβείς…..άναυα την Τσιμεράν» η οποία προήλθε από την ασέβεια που επιδείκνυαν οι Τσιμερίτες προς τον Μητροπολίτην.
* Ζάγχα, η παλιά Κάνις. Αλλά ποια είναι αυτή η Κάνις; Πιστεύω ότι εννοεί το Παλιό Κάνειον. Ζαγκάρ’ είναι άραγε το Ζαγχάρ;
* Ζερμούδα. Μία από τις ενορίες της φέρει το όνομα Παρχάρ’ και άλλη Αμπρίκ, σημείο ότι άλλοτε ήταν ελληνικό χωριό.
* Στο τεύχος 17-18 σελ. 253 αναφέρονται τα Τάνερα. Στην πατρίδα μου Τανόνερα ή Τάνερα λέγονταν τα μεταλλικά νερά τα οποία άφηναν ένα λευκό κατακάθισμα ασβεστίου.
* Ηλέπουριν (εκ του ήλιος – πόρος). Διατί όχι η λέξις ηλέπορος να σημαίνει προσήλιος;
* Ιμέρα, νομίζω λεγόταν η Ίμερα ή Γίμερα. Κακώς δεν το νέο χωριό το οποίο φέρει την ονομασία του νομού Κοζάνης λέγεται τα Ίμερα όπως κακώς και η Νέα Λιβερά λέγεται τα Λιβερά. Ο μέγας ευεργέτης του χωριού λεγόταν Κορσαββίδης και απόγονοι του διαμένουν στην Νεάπολη Κοζάνης (Λιψίστα) Για τον εξ΄ Ίμερας καταγόμενο βαθύ φιλόλογο και σεβαστό μας διδάσκαλο Γ.Χ. Ευθυβούλη, προσθέτουμε ότι διετέλεσε διευθυντής του Φροντιστηρίου Αργυρουπόλεως επί 4 έτη μέχρι το 1902. Αυστηρός και επιβλητικός όπως ήταν προσείλκυε την αγάπη και τον σεβασμό των μαθητών του στους οποίους στάλαξε τη λατρεία προς τον Πόντο και μετέδωσε σε αυτούς την αγάπη για την ποντιακή διάλεκτο της οποίας τις αρχαιοπρεπείς λέξεις ως και τα ήθη και έθιμα ακούραστος και ενθουσιώδης κατά τις παραδόσεις του, έβρισκε πάντοτε αφορμή να παραλληλίζει με εκείνα των αρχαίων Ελλήνων από τα οποία παρήχθησαν. Θυμάμαι με πόση ικανοποίηση μας επιδείκνυε την παραγωγή των λέξεων: Κυρά από το Ομηρικό Εκυρά, αίτρα, εσουχρίασεν, του Λάντσα̤ (ωλένας), αχ̆ότ’ και άλλα πολλά, καθώς και τα έθιμα μας. Σπονδή έλεγε το έθιμο των Ελλήνων Ποντίων να χύνουν από το ποτήρι της ρακής που προσφέρετο μετά την κηδεία. Οβολόν του Χάρωνος έλεγε το κερί που εν είδει οβολού έθετον εις το στόμα του νεκρού. Τον Άδην του Ομήρου έβρισκε ζωγραφισμένο αριστοτεχνικά στα μοιρολόγια κτλ. Ήταν από τους λίγους φιλολόγους του Πόντου που εξύψωσε στη συνείδηση των μαθητών του την Ποντιακή Διάλεκτο.