Γάγγρα, Κασταμονής Παφλαγονίας Πόντου. Ιστορία, γεωγραφία, πολιτισμός
Προτού αναφερθώ στην Γάγγρα των τελευταίων χρόνων θα ήθελα να μεταφέρω εδώ μερικά ιστορικά στοιχεία ένα μέρος από τα οποία έχουν δημοσιευθεί απ’ τον αδερφό μου Ιωάννη Δορικίδη στην Σάλπιγγα της Ορθοδοξίας. Η Γάγγρα ή Γάγγραι ήταν στα αρχαία χρόνια πρωτεύουσα της Παφλαγονίας. Αργότερα κατακτήθηκε από τους βασιλείς του Πόντου, συνεχίζουσα να ακμάζει και σε όλη την διάρκεια της Βυζαντινής εποχής.
Παλιότερα, γύρω στο 215 μ.Χ. επι αυτοκράτορα Καρακάλα (188-217μ.Χ.) είχε εκδώσει δικά της νομίσματα με ελληνικά γράμματα. Στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου (273-337 μ.Χ.) επίσκοπος της Γάγγρας ήταν ο Υπάτιος που είχε λάβει μέρος στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο κατά της αίρεσης του Αρείου μαζί με άλλους θεοφόρους πατέρες της Ορθόδοξης εκκλησίας. Έζησε μέχρι την εποχή του Κωνσταντίνου του Β’ (316-340 μ.Χ.) γιού του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ο οποίος υπέστη μαρτυρικό θάνατο από τους αιρετικούς δια λιθοβολισμού και τιμάται ως άγιος από την Ορθόδοξη εκκλησία.
Στα μέσα του 4ου αιώνα (340-370 μ.Χ.) συνήλθε στη Γάγγρα τοπική σύνοδος η οποία εστράφη κατά του μητροπολίτη Σεβάστειας Ευστάθιου και ενάντια στους οπαδούς του που τους ονόμαζαν Ευσταθιανούς. Τα ερείπια της αρχαίας Γάγγρας σώζονται κοντά στη σημερινή πόλη που οι τούρκοι την ονομάζουν Τσάγγρι. Όλες οι παλιές εκκλησίες μετά την άλωση της Πόλης καταστράφηκαν κι εξαφανίστηκαν ολότελα απ τις θέσεις τους, εκτός από δύο, η μία απ τις οποίες χρησιμοποιείται ως χαμάμ από τους τούρκους και η άλλη του Αγίου Αποστόλου Φιλίππου που μετατράπηκε σε τζαμί ( ονομαζόμενο γιουτούκ Μιναρελί).
Η Γάγγρα λοιπόν είναι πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας κι ανήκει στον νομό Κασταμονής. Είχε 250 ελληνικές οικογένειες και 4.250 τουρκικές οικογένειες περίπου. Δεν χαρακτηριζόταν ως γεωργική περιοχή. Οι αμπελώνες που υπήρχαν ανήκαν σε Έλληνες ιδιοκτήτες όπου εργάζονταν τούρκοι εργάτες.
Τα βουνά της Γάγγρας ήταν δύο : το Ελγκάζ με υψόμετρο 3.000 μέτρα περίπου και το Ελμαλί ντάγ με υψόμετρο περίπου 2.500 μέτρα. Επίσης δύο ήταν και τα ποτάμια της, το Ντατλί Σου (γλυκό νερό) και το Αντζί Σου (αλμυρό νερό). Και τα δύο είχαν άφθονα ψάρια και εκβάλανε στο Γκιζίλ Ιρμάκ (Άλυ Ποταμό).
Στη Γάγγρα υπήρχε το κάστρο του Αγίου Γεωργίου καθώς και άλλα αρχαία ερείπια για τα οποία αναφερθήκαμε παραπάνω. Υπήρχε η μεγάλη εκκλησία του Αγίου Υπατίου και δύο παρεκκλήσια, του Αγίου Υπατίου που βρισκόταν στην τοποθεσία Καγιά πασί και το άλλο του Αγίου Μάμα στην τοποθεσία του κάστρου του Αγίου Γεωργίου. Στην εκκλησία λειτουργούσαν τρείς ιερείς, ο παπά Ιωάννης, ο παπά Λάζαρος και ο παπά Κύριλλος. Υπήρχε επίσης κι ένα πλήρες δημοτικό σχολείο με 500 μαθητές. Θυμάμαι τον ιεροδιδάσκαλο παπά Κύριλλο και τις δασκάλες Ελισσάβετ Αϊβάζογλου και Θεοδοσία Σταυρίδου. Η πόλη είχε μια περιοχή που την κατοικούσαν Έλληνες την οποία στα τουρκικά τη λέγαμε Καϊσερλί μπέη μαχλεσί. Απ’ τις πολλές βρύσες που είχε, θυμάμαι δύο, την Τασλί τσεσμέ και την Οσμανί τσεσμέ.
Η Γάγγρα ήταν εμπορική πόλη με μεγάλη εμπορική κίνηση, με πολλά καταστήματα, μπακάλικα και καφενεία. Στα καφενεία που ανήκαν στους τούρκους δεν συνήθιζαν να συχνάζουν οι Έλληνες.
Από την Γάγγρα αναδείχτηκαν πολλοί μορφωμένοι δάσκαλοι και καθηγητές. Αξιόλογο τέκνο της Γάγγρας ήταν ο Δημοσθένης Ανανιάδης απόφοιτος της σχολής του Γένους. Προύχοντες του ελληνικού πληθυσμού ήταν οι : Ιωάννης Γεωργιάδης, Ιωάννης Σταυρίδης, Λουκάς Γαβριηλίδης, Παύλος Καρακωστάνογλου και ο Πρόδρομος Δορούκογλου.
Στον αστικό ελληνικό πληθυσμό της Γάγγρας επικρατούσαν οι ευρωπαϊκοί χοροί, «το χωράν», είδος συρτού χορού και οι Καρσιλαμάδες που χορεύονταν με τη συνοδεία μπαγλαμά, βιολιού και ούτι. Πολλοί απ’ τους Έλληνες κατοίκους μετανάστευαν σε άλλα μέρη, στην Κωνσταντινούπολη στην Άγκυρα, στη Σμύρνη και μερικοί στην Αμερική.
Πηγή : Ποντιακή Ηχώ Τεύχος Tεύχος 8, Δορικίδης Αντώνιος.
Ο κ. Δορικίδης Αντώνιος γεννήθηκε στην Γάγγρα της Κασταμονής το 1903 και ζούσε στο Αντίγονο Φλωρίνης.
