Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν της επαρχίας Χαλδίας Η' (Ζύγανα, Ζυγανίτα, Ζύμωνα, Ηλί πουρίν, Θαλασσινή, Θεοχαράντων, Θεφίλ, Θωμάντων).
Ζύγανα όρος
Στα τουρκικά Ζύγανα δαγί και Ζυγγάνεον, κατά τον Περικλή Τριανταφυλλίδη (Ποντικά σελ. 63) ετυμολογείται εκ του Ζυγός και Κάνειον. Ήταν όρος ψηλό και απότομο και στις δύο του πλευρές. Είχε ύψος 3.000 μέτρα. Κατά τον γάλο περιηγητή Γεώργιο Πισσών ήταν βουνό πολύ επικίνδυνο την περίοδο του χειμώνα λόγω των χιονοστιβάδων. Από το όρος αυτό διέρχεται η μεγάλη αμαξωτή οδός από Τραπεζούντα προς Αργυρούπολη. Είναι το όρος της Χαλδίας και της Ροδοπόλεως κι από αυτό πηγάζουν οι ποταμοί Κάνις και Πυξίτης.
Στην κορυφή του υπάρχουν ξενώνες και σταθμός χωροφυλακής για την ασφάλεια των διερχομένων. Κατά τη γνώμη πολλών ιστορικών το όρος αυτό είναι ο Θήχης του Ξενοφώντας που αναφέρεται στην κάθοδο των Μυρίων. Στις υπώρειες του υπάρχουν λαμπρές θερινές βοσκές (παρχάρια) ενώ στη γύρω περιοχή συναντά κανείς πολλά αρχαία παρεκκλήσια. Γνωρίζουμε το Όρος και το ποτάμι της Ζύγανας, τα χωριά Ζυγανίτα, Ζύμωνα, Θεοχαράντων, Θαλασσινή, Θεφίλ' και Θωμάντων καθώς και το όρος Ηλί πουρίν.
Ζύγανας ποταμός
Πηγάζει από το όρος της Ζύγανας. Διαρρέει έκταση περίπου δύο ωρών και χύνεται τέλος στον Κάνιν ποταμό κοντά στο Κιοπρού Μπασκίν. Στην περιοχή υπάρχουν 8 μικρές τουρκικές ενορίες από τις οποίες ονομαστές είναι: η κυρίως Ζύγανα με 40 οικογένειες, η Τάνερα με 15 οικογένειες και το Ματέν με 20 οικογένειες. Άλλοτε υπήρχαν στην περιοχή πλούσια μεταλλεία αργύρου τα οποία εκμεταλλεύονταν οι Γρηγοράντες αρχιμεταλλουργοί απ’ την Αργυρούπολη, οι οποίοι μετά την παύση των μεταλλείων μετανάστευσαν σε άλλα μέρη και ιδίως στο χωριό Ζυγανίτα. Τα Ζύγανα ήταν άλλοτε επισκοπή υπό τον Μητροπολίτη Τραπεζούντας.
Ζυγανίτα
Χωριουδάκι με 12 ελληνικές οικογένειες ενώ παλιότερα είχε 70. Οικίστηκε από ομογενείς οικογένειες που είχαν έρθει από την περιφέρεια της Ζύγανας. Κείται επι του ποταμού Γιαγλίτερες και πίσω από το όρος Κορός με ναό αφιερωμένο στον Άγιο Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο και αρχαίο παρεκκλήσιο προς τιμή του Αγίου και Ιαματικού Παντελεήμονος του Αναργύρου, όπου κάποτε γινόταν μεγάλη πανήγυρις. Στη Ζυγανίτα ανακαλύφθηκαν πολλά χρυσά νομίσματα κυρίως του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Ζύμωνα.
Γεωργικό χωριό στους πρόποδες του Ταρσάν δάγ με 70 οικογένειες. Ανήκει στο τμήμα Χερροιάνων με ναό προς τιμή του Αγίου Μεγαλομάρτυρα Γεωργίου. Είναι το πρώτο χωριό που συναντά κανείς πηγαίνοντας από την Αργυρούπολη προς τα Χερροίανα.
Ηλί πουρίν (εκ του ηλίου πόρος)
Λόφος πάνω απ΄ τους Χανδακάδες και του Μοσαλά πάνω στους δρόμους Αργυρουπόλεως – Άτρας απ’ όπου διέρχονται οι οχετοί της ύδρευσης των δυτικών ενοριών της Αργυρούπολης.
Θαλασσινή
Γραφική τοποθεσία κοντά στο χωριό Πιβερά όπου διασώθηκε μετά την άλωση κλάδος της ευάνδρου και τιμαριούχου οικογένειας των Θαλασσινών, επι εποχής Κομνηνών.
Θεοχαράντων (του)
Μια από τις ενορίες του τμήματος Λερίου με 25 ελληνικές οικογένειες και ναό προς τιμή των Αγίων αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
Θεφίλ (του)
Αρχαία ενορία του χωρίου Χάκαξας με 15 ελληνικές οικογένειες και 18 τουρκικές. Ήταν η τελευταία ενορία επι του ποταμού Χάρσαρας. Από την ενορία αυτή καταγόταν ο ηγεμόνας της Χαλδίας Θεόφιλος ο Κουρκουάς εξ΄ου και το όνομα του χωρίου κατά τον Οικονόμο Αρχιμανδρίτη π Αθανάσιο Σουμελίδη. Περισσότερα στοιχεία για τον Θεόφιλο Κουρκούα μπορείτε να αντλήσετε εδώ : https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CF%8C%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%9A%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%BF%CF%8D%CE%B1%CF%82
Θωμάντων (του)
Μία από τις ενορίες της Ίμερας που βρισκόταν στον ποταμό κοντά σε γραφική θέση ενώ είχε 2 ελληνικές οικογένειες και 12 τουρκικές. Είχε ναό αλλά δεν διεσώθει ο τιμώμενος άγιος.
Συνεχίστε την ανάγνωση σας στα υπόλοιπα αφιερώματα μας στα χωριά, τα ποτάμια και τα τοπωνύμια της επαρχίας Χαλδίας. Ένα εξαιρετικό πόνημα του αείμνηστου κ Γεωργίου Κανδηλάπτη Κάνι.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
