Το χωρίον Κιουλίκ του Ακ Δάγ Μαδέν. (Γαλατικός Πόντος - Το Ελληνικόν Μεταλλείον του Άκ Δάγ).
Το χωρίον Κιουλίκ του Ακ Δάγ Μαδέν βρίσκεται στα δυτικά του Μαδέν και σε απόσταση δώδεκα χιλιομέτρων περίπου. Στα νότια του, βρίσκεται το χωρίον Χάλχατζη, βορειοδυτικά το Απτουραχμαλού και ανατολικά το Ελμαλί-Κιολι.
Το χωριό ιδρύθηκε όπως και τα άλλα χωριά, το 1830. Ήταν το τέταρτο χωριό σε πληθυσμό μετά το Καράπιρ, το Απτουραχμαλού και το Κιουλού-Πουνάρ. Το χωρίον Κιουλίκ του Ακ Δάγ Μαδέν.
Είχε περίπου 170 οικογένειες με 1250 κατοίκους. Υπήρχαν τρείς μαχαλάδες:
1. Τ’ άνθεν η μαχαλά, που ήταν στην ουσία ο πρωταρχικός πυρήνας
2. Το κάθεν η μαχαλά, και
3. Ο μεσαίος
Οι κυριότερες πατριαρχικές οικογένειες ήταν:
Των Τοπαλάντων
Των Τσ̆αχουράντων
Των Σαρπασιδάντων
Των Τσοπουράντων
Των Παυλάντων
Των Δεληγιωράντων
Των Ποπάντων
Των Καραγιαννάντων
Των Δεληκερεκάντων
Των Τσολακάντων
Των Γαζερέντων κ.ά.
Το Κιουλίκ είχε πολλούς ναούς και παρεκκλήσια. Υπήρχαν δύο ενορίες:
α) Της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και β) του Αγίου Γεωργίου, με βυζαντινές εικόνες μεγάλης αξίας. Ανατολικά της ενορίας του Αγίου Γεωργίου πάνω σε ένα λόφο βρισκόταν το παρεκκλήσι του Αγίου Μάμαντος και πάνω στο βουνό Μιλκερίμ βρισκόταν το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής, όπου γινόταν μεγάλο πανηγύρι της Παρασκευή της Διακαινησίμου εβδομάδος (επόμενη του Πάσχα). Δυτικά και πάνω στο βουνό Καπάκ-τεπέ βρισκόταν το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου. Σ’ άνθεν τη μαχαλά βρισκόταν και μία υπόγεια εκκλησία η οποία ίσως να ήταν κατακόμβη. Το Κιουλίκ το λέγανε “Αγιοχώρι”, γιατί υπήρξε πατρίδα πολλών ιερέων, ιεροψαλτών και δασκάλων. Πολλοί μαθητευόμενοι ιεροψάλτες προσέτρεχαν εκεί για να συμπληρώσουν τις γνώσεις τους στη Βυζαντινή Μουσική, κοντά σε πτυχιούχους της Σχολής Ιεροψαλτών του Πατριαρχείου. Ιερείς διετέλεσαν κατά καιρούς οι:
Παπα Κωνσταντίνος Εγγονόπουλος ή Τορούν
Παπα Λάζαρος Παπασπυρίδης
Παπα Θεόδωρος Μαυρόπουλος, ο οποίος διετέλεσε επι 25ετία εφημέριος του πατριαρχικού Ναού στην Κωνσταντινούπολη
Παπα Θεόδωρος Ξενίδης, ο οποίος ήτο και δάσκαλος
Παπα Κωνσταντίνος Παναγιωτίδης
Παπα Ευστάθιος Τσοπουρίδης, ήτο επίσης και δάσκαλος
Παπα Βασίλειος Παπαδόπουλος
Παπα Χαράλαμπος Τσακιρίδης, ο οποίος χρημάτισε σύμβουλος στο Ορφανοτροφείο του Μαδέν
Παπα Μιχαήλ Κετικίδης
Παπα Νικόλας Δεληκυριακίδης
Παπα Πέτρος Αγουτσανίδης
Παπα Κωνσταντίνος Κεσέογλου
Παπα Γεώργιος Παπασπυρίδης,
σχεδόν όλοι ήταν γνώστες της Βυζαντινής Μουσικής και ορισμένοι εξ’ αυτών εφημέρευσαν και σε ενορίες άλλων χωριών.
Ιεροψάλτες: ο Παπα Κωνσταντίνος Κεσέογλου και ο Κυριάκος Παπαδόπουλος ήταν οι πρυτάνεις των ιεροψαλτών όλης της επαρχίας Μαδέν γιατί ήταν πτυχιούχοι της Σχολής του Πατριαρχείου. Άλλοι, εξίσου καλοί ήταν: ο Κωνσταντίνος Τοπαλίδης, ο Στέφανος Παναγιωτίδης, ο Ηλίας Τσορπατσίδης, ο Μιχαήλ Τσενεκλίδης, ο Παύλος Παπαδόπουλος, ο Πρόδρομος Τσακιρίδης, ο Παύλος Τσανακλίδης, και ο Χρήστος Τσοπουρίδης, ο μόνος που ζεί αυτή τη στιγμή, (ο συγγραφέας εννοεί το 1994, οπότε εκδόθηκε το παρόν πόνημα).
Το Κιουλίκ είχε Δημοτικό Σχολείο και Παρθεναγωγείο. Το διδακτήριο του σχολείου είχε έξι αίθουσες διδασκαλίας με διάδρομο και γραφείο. Εκτός από τους ιερείς παπα Θεόδωρο Γενίδη και παπα Ευστάθιο Τσοπουρίδη, διετέλεσαν ως διδάσκαλοι: ο Εμμανουήλ Τσοπουρίδης, ο Μωυσής Χατζημωυσιάδης από το Απτουραχμαλού, ο Παύλος Χατζηλαζαρίδης και Παντελής Μωυσιάδης, και οι καθηγητές Ιωάννης Εγγονόπουλος υιός του παπα Τορούν, ο Παναγιώτης Σιδερίδης και ο Αναστάσιος Τοπαλίδης. Ορισμένοι εξ αυτών εκτός από το σχολείο, δίδαξαν και στο Παρθεναγωγείο του Κιουλίκ και στα σχολεία του Μαδέν.
Εμβληματικές προσωπικότητες του χωριού Κιουλίκ ήταν :
Α) Ο παπα Κωνσταντίνος Εγγονόπουλος ή Τορούν. Όταν οι τουρκικές αρχές αποφάσισαν να εξορίσουν τους κατοίκους της περιοχής του Μαδέν, ο παπα Τορούν μεταμφιεσμένος σε Κιρκάσιο (Τσερκέζο) πήγε κρυφά στη Σαμψούντα και αφού ειδοποίησε τον Μητροπολίτη και τα χριστιανικά προξενεία, αποσόβησε την καταστροφή.
Β) Οι αδερφοί Γεώργιος και Ιωάννης Τσακιρίδης διετέλεσαν πρόκριτοι και προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στον τόπο.
Γ) Άξιοι να μνημονευθούν είναι και ο ΧατζηΒασίλειος Τοπαλίδης πατέρας του καθηγητού Αναστάσιου Τοπαλίδη
Δ) Ο Νικόλας Παντελίδης
Ε) Ο ΧατζηΕυστάθιος Εμπρικίδης και άλλοι.
Το Κιουλίκ ήταν λαμπρό θέρετρο λόγω της ωραίας και πλούσιας κοιλάδας η οποία ήταν γεμάτη από καρποφόρα δέντρα, άφθονα νερά και κατάφυτες πλαγιές. Στον πνευματικό και θρησκευτικό τομέα, το Κιουλίκ υπερείχε αισθητά και αυτού ακόμα του Μαδέν. Δίκαια λοιπόν οι επιζώντες σήμερα Κιουλικλήδες υπερηφανεύονται για τους προγόνους τους, οι οποίοι κράτησαν άσβεστη τη φλόγα της χριστιανικής πίστης και τη μεταλαμπάδευσαν μέσω των φλογερών στην πίστη ιερέων και διδασκάλων σε ολόκληρη την περιοχή του Μαδέν.
Πηγή: Γεωργίου Κ. Φωτιάδη / Γαλατικός Πόντος / Το Ελληνικόν Μεταλλείον Ακ-Δάγ (Ak Dag Madeni), Αθήνα 1994. Έκδοσις του Πολιτιστικού Συλλόγου Κυρακαλιωτών Γρεβενών, Μάϊος 2005.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
