Το Χωρίον Μπασ Τσατάκ του Άκ Δάγ Μαδέν. (Γαλατικός Πόντος - Το Ελληνικόν Μεταλλείον του Άκ Δάγ).
Το Χωρίον Μπασ̆ Τσ̆ατάκ βρίσκεται στα νοτιοδυτικά του Μαδέν σε απόσταση 15 χιλιομέτρων περίπου κοντά στην οροσειρά Καρά-ζιαρέτ όπου υπάρχει παρεκκλήσι της Αναλήψεως του Κυρίου Ιησού και αγίασμα.
Λένε ότι παλιά εκεί βάφτιζαν κρυφά τα παιδιά. Πάνω στην κορυφή του Καρά-ζιαρέτ και του Ναλπαν-Δάγ πρίν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η υπηρεσία σχεδιάσεως (Ερκιανί Χαρπ) τοποθέτησε δύο ορόσημα. Το Χωρίον Μπασ̆ Τσ̆ατάκ του Άκ Δάγ Μαδέν - Παρακολουθείστε το βίντεο. Το χωριό κατοικήθηκε σχεδόν την ίδια περίοδο μαζί με τα άλλα χωριά. Συγκέντρωνε έως 60 οικογένειες. Αναφέρονται τα επώνυμα: Παπαδάντων - Αμαρατάντων - Τεληδάντων - Σανοζάντων - Παραστάντων - Απτιδάντων και άλλα. Το χωριό ήταν χτισμένο στα ριζά του βουνού. Τα γύρω βουνά ήταν κατάφυτα από πεύκα και έλατα. Είχε μεγάλη ευρυχωρία γι’ αυτό οι κάτοικοί του επιδόθηκαν στη γεωργία και στην κτηνοτροφία. Επιπλέον ασχολήθηκαν με την απόσταση ρητίνης για την παραγωγή υγροπίσσης (κατραμιού), ενώ κατά τις ώρες του χειμώνα, κατασκεύαζαν αλωνιστικά δοκάνια, αλλά και γεωργικά εργαλεία και οικιακά σκεύη. Ο Ιερός Ναός του χωριού ήταν αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου. Πάνω στο δρόμο προς το τουρκοχώρι Νταουλμπάζ σε απόσταση δύο χιλιομέτρων, βρισκόταν το παρεκκλήσι της Παναγίας της Ζωοδόχου Πηγής όπου γινόταν μεγάλο πανηγύρι. Ιερείς του χωριού ήταν: ο παπα Νικόλας Παπαδόπουλος και ο παπα Παύλος Σιδηρόπουλος ενώ ιεροψάλτες: ο Παύλος Τοπτζίδης - ο Γεώργιος Απτίδης και ο Νικόλαος Σανοδίζης. Το σχολείο είχε διδακτήριο τύπου μονοθεσίου και δάσκαλους έναν Συμεών….έναν Μιχαήλ, από το Κιουλίκ και τον Νικόλαο Σανοζίδη. Πρόεδροι του χωριού διετέλεσαν: ο Χαράλαμπος Σαγήρογλου και ο Κασίμ Κεχαγιάς Βασίλειος, φιλοπρόοδος και φιλόξενος ο οποίος έχαιρε μεγάλης εκτίμησης εκ μέρους όλων των κατοίκων της περιοχής. Μεγάλη προσωπικότητα του χωριού υπήρξε ζωέμπορος ο Γεώργιος Σανοζίδης γυιός του μεταλλουργού Σανοζίδου, ο οποίος επόπτευε στη λειτουργία των Μεταλλείων (τότε), γι’ αυτό και το βουνό αυτό ονομάστηκε Σανόζ-Ντάγ. Από το Μπάσ̆-Τσ̆ατάκ είχε την καταγωγή του και ο αείμνηστος Γεώργιος Μαραντίδης πρωτοπαλαιστής σχεδόν όλης της επικράτειας. Σε μία νυχτερινή έφοδο ενός τουρκικού αποσπάσματος με επικεφαλής έναν τούρκο προύχοντα τον Βεχπή εφέντη, ο Μαραντίδης βρισκόταν στο αλώνι του. Άκουσε τον καλπασμό των αλόγων κι έτρεξε στο παρατηρητήριο απ’ όπου είδε τους τούρκους να πολιορκούν το χωριό. Αμέσως πυροβόλησε στον αέρα και ειδοποίησε τους συγχωριανούς του να βγούν να πολεμήσουν για την τιμή, τη ζωή και την αξιοπρέπειά τους. Ο Βεχπή αφέντης αποχώρησε με το απόσπασμα του αλλά έστειλε μήνυμα στο Μαδέν ότι το Μπάσ̆-Τσ̆ατάκ επαναστάτησε. Οι κάτοικοι κατάλαβαν ότι το κακό μεγάλωσε κι αμέσως ειδοποίησαν τους προύχοντες του Μαδέν. Αμέσως έφτασε ο αρχιερατικός επίτροπος παπα Γιώργης Παπαδόπουλος με τον Δωρόθεο Μουρατίδη, αδελφό του Νικολάφεντη. Έπειτα από διαπραγματεύσεις και μετά τη γενναία δωροδοκία τους διευθυντή της αστυνομίας, το ζήτημα αποσιωπήθηκε. Αργότερα όμως βρέθηκε νεκρός ο Βεχπή αφέντης σε άλλο μέρος. Επειδή υπήρχε το προηγούμενο, ο φόνος αποδόθηκε στους κατοίκους του Μπάσ̆ Τσ̆ατάκ. Εκεί λοιπόν έφτασε ένα απόσπασμα ιππικού και συνέλαβε τον Κασήμ Κεχαγιά. Ο Μαραντίδης τον συνόδευσε ως το Μαδέν όπου ένας τούρκος κατέθεσε ότι ο Γεώργιος Μαραντίδης σκότωσε τον Βεχπή. Αμέσως ελευθέρωσαν τον Κασήμ Κεχαγιά και φυλάκισαν τον Μαραντίδη. Έτσι, οδηγήθηκε στην Αμάσεια όπου απαγχονίστηκε μαζί με άλλους 27 Έλληνες. Η κατηγορία δεν αποδείχτηκε ποτέ, γιατί ο κατήγορος τούρκος είπε μόνο κάτι αοριστίες ενώ ο Μαραντίδης πρόβαλε τεκμηριωμένες δικαιολογίες-αποδείξεις. Από όλη τη διαδικασία φάνηκε καθαρά ότι η κατηγορία είχε κίνητρα αντιζηλίας λόγω της μεγάλης φήμης που είχε ο τρομερός εκείνος παλαιστής. Τις παραπάνω πληροφορίες έλαβε ο συγγραφέας κ.Φωτιάδης από τον αείμνηστο Νικόλαο Σανοζίδη κάτοικο Κιβωτού Γρεβενών. 
Σε αυτό το σημείο επιθυμώ να ευχαριστήσω θερμά τον κ Ιωάννη Πολύμερο ο οποίος ιδία βουλήσι βλέποντας τα αφιερώματα μου στα χωριά του Ακ Δάδ, κινούμενος από την αγάπη και την ευαισθησία που τον διακρίνει για την ιδιαίτερη του πατρίδα, προσφέρθηκε να μου παράσχει πληροφόρηση για κάποιος κατοίκους του χωριού του, την Κιβωτό Γρεβενών. Παραθέτω αυτούσιες τις πληροφορίες που μου έστειλε για τον κ Νικόλα Σανοζίδη καθώς και μια φωτογραφία: Καλημέρα Βασίλη μου.....Νικόλαος Σανοζίδης του Θεοδώρου και της Αναστασίας γεννήθηκε στο Πάτσαταχ/Μπάσ-τσατάκ του Ακ νταγ Ματέν το 1888 και απεβίωσε στην Κιβωτό Γρεβενών στις 24 Μαρτίου 1983. Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο την Βαρβάρα του Σαρόγλη απο το Πόσικ, κι όταν απεβίωσε, σε δεύτερο γάμο παντρεύτηκε την Κυριακή Πουρσαλίδου (Σανοζίνα) κόρη του προύχοντα του Παχτσετσίχ/Παχτσατσίχ Γιάννη Πουρσαλίδη με την οποία χώρισαν (πράγμα πρωτοφανές για τα δεδομένα της εποχής). Είχε μια κόρη από τον πρώτο γάμο την Βαρβάρα η οποία πέθανε νέα και όσα παιδιά έκανε με την Σανοζίνα απεβίωσαν σε μικρή ηλικία. Αρχικά εγκαταστάθηκε στο Χοτζαλάρ της Δράμας εν συνεχεία στην Βυρώνεια Σερρών και στην Κιβωτό ήρθε αφού έμαθε ότι εγκαταστάθηκε η αδερφή του Ελένη Χατζηδάκη-Σανοζίδου(Χατζηδακίνα) με την οικογενειά της. Ο Σανόζ και η αδελφή του η Χατζηδακίνα ήταν οι μοναδικοί από το Πάτσαταχ/Μπάσ-τσατάκ που ήρθαν στην Κιβωτό ήταν και ψάλτης του χωριού Κιβωτός επι σειρά ετών και μάλιστα ήτο καλλίφωνος.
Πηγή: Γεωργίου Κ. Φωτιάδη / Γαλατικός Πόντος / Το Ελληνικόν Μεταλλείον Ακ-Δάγ (Ak Dag Madeni), Αθήνα 1994. Έκδοσις του Πολιτιστικού Συλλόγου Κυρακαλιωτών Γρεβενών, Μάϊος 2005.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
