Κοτύωρα Πόντου, Εκκλησία, Διοίκηση, Εκπαίδευση. Λαογραφικά Κοτυώρων, Άκογλου Ξενοφών

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Πόλεις - Περιοχές - Οικισμοί - Χωριά

Τα Κοτύωρα (Ορτού - Ordu) διοικητικώς εξαρτιόταν από τη Νομαρχία Τραπεζούντας κι αποτελούσε έδρα του Καζά της Ορτούς, με ανώτερο διοικητικό υπάλληλο τον Καϊμακάμη (υποδιοικητή). Εκκλησιαστικώς υπαγόταν στη Μητρόπολη Νεοκαισαρείας.

Ο τίτλος του Μητροπολίτη ενώ τα πρώτα χρόνια ήταν Νεοκαισαρείας και Ινέου, στα τελευταία χρόνια με τη μεγάλη και αλματώδη πρόοδο και ανάπτυξη της πόλης, μετατράπηκε σε Νεοκαισαρείας και Κοτυώρων. Κοτύωρα Πόντου. Εκκλησία, Διοίκηση, Εκπαίδευση. Λαογραφικά Κοτυώρων Άκογλου Ξενοφών. Ταυτόχρονα μεταφέρθηκε η έδρα της Μητρόπολης στα Κοτύωρα. Η περιοχή της δικαιοδοσίας του μητροπολίτη ήταν πολύ μεγάλη. Στη φήμη και στο πολυχρόνιο του ο Μητροπολίτης μνημονευόταν ως εξής: “Νεοκαισαρείας και Κοτυώρων, Ευδοκιουπόλεως, Θεοδωρουπόλεως, Γαγγρών τε και Σεβαστείας και πάσης Παφλαγονίας”, είχε δε και τον τίτλο του “Υπερτίμου και εξάρχου Πόντου Πολεμωνιακού”. Η Μητρόπολις περιελάβανε 130.000 περίπου Έλληνες Ορθόδοξους Χριστιανούς, (η επίσημη στατιστική της Ιστορίας του Ελληνισμού του Πόντου αναφέρει τον αριθμό 127.457 Ελλήνων Ορθοδόξων Χριστιανών στη Μητρόπολη αυτή).

Η Υποδιοίκηση της Ορτούς είχε έξι Ναχιέδες ή Μουτιρλίκια (διοικητική διαίρεση παραπλήσια με τη δική μας “επαρχία”). Αυτές ήταν:
1) Επαρχία Όσκαρας, προς τα νοτιο-ανατολικά με έδρα αρχικά το Απτάλ (20 χιλιόμετρα περίπου προς ανατολάς) και μετά την υπαγωγή της πολίχνης αυτής στον καζά της Κερασούντας, την Κέρτζ̆ε (24 χιλιόμετρα περίπου νότιο-ανατολικά).
2) Επαρχία Περσ̆εμπέ, με έδρα τον Βώνα (12 χιλιόμετρα βόρειο-δυτικά)
3) Επαρχία Πουλαμάν, με έδρα το Πουλαμάν (Πολεμώνιον, 30 χιλιόμετρα περίπου δυτικά)
4) Επαρχία Ουλούμπεη, με έδρα το Μερκέζ (20 χιλιόμετρα περίπου στα νότια)
5) Επαρχία Χοψάμανα ή Κιόλ-Κιοϊ (35 χιλιόμετρα περίπου προς τα νότιο-δυτικά) και
6) Επαρχία Επάστης ή Έπασα (50 χιλιόμετρα στα νότιο-δυτικά).
Ελληνικά χωριά στον Καζά της Ορτούς ήταν τα:
1. Τεπέ-κιοϊ, 8 χιλιόμετρα περίπου προς τα νότιο-ανατολικά
2. Καγιά-παση, 7 χιλιόμετρα προς τα νότιο-ανατολικά
3. Τελή-καγιά, 12 χιλιόμετρα νότια
4. Αρπά-κιοϊ, 13 χιλιόμετρα νότια
5. Τουρνά-Σουϊ, 15 χιλιόμετρα ανατολικά
6. Βώνα, 12 χιλιόμετρα βόρειο-δυτικά
7. Γιάσων, 20 χιλιόμετρα βόρειο-δυτικά
8. Φερνέκ, αμέσως περίπου 5 χιλιόμετρα από το Γιάσων με ερείπια της παλιάς Φαρνακίας
9. Κιόλ-κιοϊ (Χαψάμανα) 35 χιλιόμετρα νότια
10. Άη-Αντών’, 51 χιλιόμετρα νότιο-δυτικά
11. Εσενλή (Σέννε), 50 χιλιόμετρα περίπου νότιο-δυτικά
12. Καράτζαλη, 45 χιλιόμετρα νοτιο-δυτικά και μια ομάδα μικρών χωριών: α) Ολουκλού, β) Χαϊτάρ, γ) Αλαντζ̆ούκ, δ) Τιούτιουκλη, ε) Ίνερε, στ) Τσ̆οού, ζ) Μεσ̆έ Τσ̆ιχούρ, η) Οβά-Τσ̆ιχούρ, θ) Αρτ̆ούχ, ι) Καρά Τάς̆, κ) Ολά-αλάν, και λ) Κούσ̆οβα σε περιοχή 20 χιλιιομέτρων περίπου στα νότια και νοτιο-ανατολικά των Κοτυώρων κοντά και ολόγυρα στον Μελάνθιο ποταμό. Όλα σχεδόν τα χωριά αυτά ήταν αμιγώς Ελληνικά. Επίσης αμιγώς Ελληνικά χωριά υπήρχαν και στην περιοχή του Τσ̆άμπασ̆η (45 χιλιόμετρα περίπου στα νότια των Κοτυώρων), που ονομαζόταν Γεϊλέ Γιουζή. Μερικά εξ’ αυτών υπάγονταν διοικητικώς στον Καζά της Κερασούντας και Εκκλησιαστικώς στη Μητρόπολη Κολωνίας. Αυτά ήταν: α) Γαράπανατα (συνοικισμός ακριβώς κοντά στο Τσ̆άμπασ̆η), β) Αλουτσ̆ών, 2 χιλιόμετρα νότιο-ανατολικά από το Τσ̆άμπασ̆η, γ) Γκιαούρ Μπουκή (Κιαβούρπικι) 3,5 χιλιόμετρα νότιο-ανατολικά, δ) Άρτας̆, 4 χιλιόμετρα νότια, ε) Σινανλή (Σιναλού), 7 χιλιόμετρα νότιο-ανατολικά, στ) Ματέν, (Μετέν ή Αρμούτελη), 8 χιλιόμετρα νότιο-ανατολικά, ζ) Σεμέν, 6 χιλιόμετρα νότιο-ανατολικά, η) Γιούν-Αλάν (Ίνταλα), 5 χιλιόμετρα ανατολικά, θ) Καβάκλιτζε (Γαβάχλουτζ̆α), 7,5 χιλιόμετρα νότιο-ανατολικά, ι) Αχουρλή, 18 χιλιόμετρα βόρειο-ανατολικά, κ) Μπέη-Αλάν, 11 χιλιόμετρα βόρεια. Όλες οι παραπάνω αποστάσεις λογαριάζονται σε σχέση με το Τσ̆άμπασ̆η (βλέπε τον συνημμένο χάρτη). Όλα τα παραπάνω χωριά που έχουν μνημονευθεί παραπάνω, είχαν εκκλησία (ιερό ναό) και σχολείο.

Οι τρείς Ελληνικές συνοικίες: Υπαπαντής, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Νικολάου, κατείχαν όλη την παραλιακή ζώνη της Ορτούς, ενώ η τουρκική και αρμενική ήταν εσωτερικότερα. Κάθε συνοικία είχε την ομώνυμη εκκλησία (ναό) της. Στη συνοικία της Υπαπαντής υπήρχε η Ψωμιάδειος Ελληνική Σχολή, κτίριο μεγαλοπρεπέστατο χτισμένο στα 1870-1873 με έξοδα του Κοτυωρίτη Κωστάκη Σ. Ψωμιάδη, δεύτερο σε επιβλητικότητα μετά το Φροντιστήριον Τραπεζούντος σε όλη τον Πόντο για εκείνη την εποχή. Κόστισε περίπου 4,500 χρυσές λίρες μαζί με τους δρόμους που χρειάστηκαν για το κουβάλημα της πέτρας και των υλικών. Είχε εξελιχθεί σε άρτιο Ημιγυμνάσιο (9η τάξη) όπου εκτός από τα κλασικά διδάσκονταν και πρακτικές γνώσεις όπως : εμπορικά, διπλογραφία, τουρκικά, γαλλικά κ.τ.λ. Οι απόφοιτοι ή συνέχιζαν τις σπουδές τους στα Γυμνάσια της Τραπεζούντας, της Κωνσταντινούπολης και της Αμισού, ή έπιαναν δουλειά σε εμπορικά γραφεία της μέσα στα Κοτύωρα. Στην ίδια σχολή λειτουργούσε ξεχωριστά και Νηπιαγωγείο. Στη συνοικία του Αγίου Νικολάου υπήρχε η Καριπίδειος Σχολή, χτισμένη στα 1895 με έξοδα του Χατζηχαράλαμπου Καριπίδη ο οποίος καταγόταν από το χωριό Ματέν (Αρμούτελη) της περιοχής Τσ̆άμπασ̆η. Στοίχησε πεντακόσιες χρυσές λίρες. Διατηρούσε τέσσερις τάξεις δημοτικού και ξεχωριστό νηπιαγωγείο. Όσοι τελείωναν το δημοτικό και ήθελαν, συνέχιζαν στην Ψωμιάδειο Σχολή. Στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου λειτουργούσε τετρατάξιο δημοτικό σχολείο το οποίο είχε χτιστεί με έξοδα της Ελληνικής Κοινότητος.