Η Άδυσσα ή Άδησσα της Χαλδίας του Πόντου (Yildiz επαρχία Τορούλ / Άρδασσας)
Κείται στο ποτάμι της Τσίτης απέχουσα απ΄ την Άρδασσα ως 4 ώρες, χτισμένη στις δύο κοίτες του ποταμού Σίδης και συνδέεται με γέφυρα την οποία ίδρυσαν με συνδρομές των μεταλλουργών της Άδυσσας που εργάζονταν στο Καπάν, με πρωτεργάτη της προσπάθειας τον Κιαφέρ Σάββα.
Η Άδυσσα ή Άδησσα της Χαλδίας του Πόντου
Χωριζόταν στις εξής ενορίες:
1) Τσανταχάντων. Είχε 45 οικογένειες και διατηρούσαν κεντρική Σχολή, και ναό προς τιμή της Γεννήσεως της Θεοτόκου.
2) Γαζάντων, με 36 οικογένειες.
3) Ποταμόπον, με 8 οικογένειες και ναό των Τριών Ιεραρχών και πέραν του ποταμού Τσορκόν με ναό της Υπαπαντής του Σωτήρος και 10 οικογένειες, και
4) Ενορία Αγρίδ με 5 οικογένειες.
Συνολικά 104 οικογένειες. Οι κάτοικοι της Άδυσσας άλλοτε ήταν διάσημοι μεταλλουργοί, αλλά αργότερα επιδόθηκαν στο εμπόριο ξενητευόμενοι στη Ρωσία. Η Άδυσσα, μετά την Αργυροπούπολη, Φυτίαννα, Σίδην και Ίμερα, υπήρξαν κέντρα παιδείας που προήγαγαν πολλούς λόγιους τον περασμένο αιώνα. Εξ’ αυτών αναφέρουμε τους: Παναγιωτάκην Χαλκοκονδύλην, του εν Αργυρουπόλει διδάξαντος Βασιλείου ανεψιού του, τον Βασίλειο Λογιότατο, τον Νικ. Μέντην, τον Ηλία Μελανοφρύδην και δύο αρχιερείς, τον Χαλδίας Θεόφιλον και τον αδελφόν του Κολωνίας Ιερεμία, καθώς και τον αρχιμανδρίτη Αγαθάγγελο Βλάσταρη τελειόφοιτο της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και αντιπρόσωπο της Μονής Σινά στην Τιφλίδα, και πολλούς άλλους. Κατά παράδοση η Άδυσσα κατοικήθηκε απ΄ τους εκ Τραπεζούντος φυγάδες, τους Χαλκοτινάντους (Χαλκοτινάντων ή Χαλκοκονδύλων). Οι Αδυσσυνοί είναι πολύ φιλόμουσοι, φιλοπάτριδες και φιλόξενοι.
Η Άδυσσα ή Άδησσα της Χαλδίας του Πόντου (τουρκική ονομασία Yildiz επαρχία Τορούλ / Άρδασσας) - Πηγή: Γεώργιος Κανδηλάπτης Κάνις / Ιστορικόν και Γεωγραφικόν Λεξικόν Χαλδίας
Σε αυτό το σημείο να προσθέσω και τις εξής παρακάτω πληροφορίες τις οποίες ευγενώς μου παραχώρησε ο εκλεκτός πατριώτης μας κ. Βασίλειος Σιδηρόπουλος διαχειριστής του αρχειακού υλικού της Εφημερίδος "Εποχή" και να τον ευχαριστήσω δημοσίως για την ευαισθησία και πρόνοιά του να συμπληρώσει την παραπάνω ανάρτησή μου, με τις πολύ σημαντικές ιστορικά πληροφορίες που ακολουθούν. Αναφέρει χαρακτηριστικά: ΕΤΟΣ Β’. ΑΡ. 37 ΤΡΑΠΕΖΟΥΣ Σάββατον 23 Φεβρουαρίου 1919 "ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΠΟΧΗ"
Άδυσσα. Χώρα ελληνικωτάτη και ακμαία, με πληθ. 600 ψυχών εξ 100 οικογενειών. Εκ τούτων αι 25 οικογένειαι διεσκορπίσθησαν ανά τον Καύκασον και Κριμαίαν, ένθα και απεδεκατίσθησαν εκ διαφόρων κακουχιών ας υπέστησαν κατά την φυγήν των. Αι εκκλησίαι, τα σχολεία και αι οικίαι αυτών μετά των αποσκευών των άπαντα ελεηλατήθησαν και κατεστράφησαν, αι λοιπαί δε 5 οικογένειαι εν ελεεινή καταστάσει κατοικούσιν εν Σίδη. Το χωρίον τούτο κατά το έτος 1916 Απριλίου 22 υπέστη και ετέραν επιδρομήν εκ των πέριξ της Τραπεζούντος και Πλατάνων προσφύγων Τούρκων, κατά την οποίαν εγένοντο και δύο θύματα. Εις το χωρίον τούτο υπήρχον 600 πρόβατα, 100 αγελάδες και 10 φορτηγά ζώα.
Ποντι(α)κή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
