Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας Λ΄ (Μουγαλτά, Μουρουζάντων, Μουρτζανή, Μεσοχάλδιον, Μονοβάντων)
Η Μουγαλτά. Μία ενορία κοντά στο ποτάμι του Μαυραγγελίου αποτελούμενη από 10 οικογένειες Ελλήνων και Ιερό Ναό προς τιμή του Αγίου Χαραλάμπους.
Το όνομα (Μουγαλτά) φέρεται μεταξύ των έξι χωριών τα οποία ο Μέγας Κομνηνός Αλέξιος ο Τρίτος αφιέρωσε στην επικαρπία της Μονής του Αγίου Γεωργίου του Χουτουρά. Εξαρχία Χουτουρά, Αργυρουπόλεως Πόντου.
Το Μουρουζάντων
Χωριό στην περιφέρεια του τμήματος Λερίου με 8 οικογένειες και Ιερό Ναό προς τιμή του Αγίου Θεοδώρου. Οικίστηκε όπως και το χωριό Σούτωνος, μετά την Άλωση της Τραπεζούντας. Από το χωρίον Μουρουζάντων κατάγεται η οικογένεια των Μουρούζων, γνωστή εις την εθνική μας ιστορία καθώς έπραξε τα μέγιστα με τη δράση της. Μέχρι το 1880 φυλασσόταν με θρησκευτική ευλάβεια από τους απογόνους της οικογενείας, κώδικας σε μεμβράνη, τον οποίο είχε λάβει προς μελέτη ο Μητροπολίτης Θεοδοσιουπόλεως Παϊσιος Γερασιμίδης με καταγωγή τα Παλαιά Μανδρία, και τον οποίο δυστυχώς απώλεσε ενώ διερχόταν τον Άκαμψι (Τσορούχ) ποταμό. Οι τρείς ενορίες των Μαντρίων (Μούζενας- Χαλδίας).
Το Μουρουζάντων. Τουρκική ενορία της Θέμπεδας. Οι κάτοικοι της προήλθαν από ένα πιο κάτω χωριό ονόματι Κοτίλια (κήποι) μετά τη μετανάστευση του 1829 των κατοίκων που ονομάζονταν Μουρούζοι στη Ρωσία. Κατάσπαρτα είναι τα ερείπια ναών, παρεκκλησίων και μεγαλοπρεπών οικημάτων σε όλη την περιφέρεια του χωριού. Γεωγραφικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας Μουρουζάντων. Μουρτζανή. Μεσοχάλδιον, Μονοβάντων.
Η Μουρτζανή. Βρίσκεται στον ποταμό Ρυακίου πάνω σε ένα λόφο. Έχει 35 οικογένειες και ναό του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Πέραν του χωρίου βρίσκεται το περίφημο Γιάσ̆ Ορμανή όπου κατασκευάζονταν γεωργικά εργαλεία. Ο ιατρός Νικ. Π. Λουκάς θεωρεί πως η Μουρτζανή είναι η πατρίδα των Μουρούζιδων.
Το Μεσοχάλδιον. Βυζαντινής προέλευσης φρούριο πάνω από την Άρδασσα, αποτελεί τη σειρά των Ακριτικών φρουρίων από την Τραπεζούντα ως τη Θεοδοσιούπολη (Ερζερούμ). Σωζόταν ακέραιο μέχρι το 1830 όταν ο οικιστής της Άρδασσας Αλή Βέης (Μπέης) Ουτσηντσόγλους κατεδάφισε τους τοίχους του φρουρίου και τους μετέφερε για την κατασκευή των οικημάτων του αλλά και πανδοχείων. Σήμερα σώζεται μόνο ένας τοίχος με εγκολαπτούς (γλυπτούς, σκαλιστούς) σταυρούς πάνω σε υπερμεγέθης πέτρες. Ο συγγραφέας των «Ποντικών» Περικλής Τριανταφυλλίδης επισκέφθηκε το τοίχος αυτό κι αφού διέσωσε τις παραδόσεις, το επέλεξε ως σκηνή του δράματός του με τίτλο «Οι φονιάδες» (Αθήνα 1870). Ο Σ. Ιωαννίδης εσφαλμένα θέτει τη θέση αυτού του φρούριου σε άλλη τοποθεσία. (Ιστορία και Στατιστική Τραπεζούντος, Κωνσταντινούπολις 1870 σελ, 247). Άξιον σημειώσεως και προσοχής είναι και τούτο : Το 1901 ανακαλύφθηκε στην περιοχή του τοίχους ένας τάφος στον οποίο βρέθηκε ένας σκελετός πελώριου ανθρώπινου αναστήματος, το κρανίο του οποίου ζύγιζε ως έξι οκάδες (7,69 κιλά) και η κάτω σιαγόνα του ήταν καρφωμένη με ένα μεγάλο καρφί μαζί με το υπόλοιπο κεφάλι.
Το Μονοβάντων, (βλέπε στο Σταυρίν). Το Σταυρίν της επαρχίας Χαλδίας του Πόντου.
Συνεχίστε την περιήγηση σας στη Χαλδία στα επόμενα αφιερώματα μας στα χωριά, τα ποτάμια και τα τοπωνύμια της επαρχίας Χαλδίας. Ένα εξαιρετικό πόνημα του αείμνηστου κ Γεωργίου Κανδηλάπτη Κάνι.
Ποντι(α)κή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
