Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας Ξ΄ (Πολαπάνος, Παρτίν, Παλαιχώρ’, Πάσ̆ - Κιλσέ, Παλαίκαστρον, Παζπέν)
Ο Πολαπάνος. Οροπέδιο ύψους 100 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας με καλές βοσκές μεταξύ των χωρίων Λαμπαδίας, Ζερμούδας και Τσολόχ̆αινας. Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας Ξ΄ (Πολαπάνος, Παρτίν, Παλαιχώρ’, Πάσ̆ - Κιλσέ, Παλαίκαστρον, Παζπέν).
Το Παρτίν. Εκ της Ομηρικής λέξεως Παρθένιον, οικίσθηκε από τον μεταλλουργό Παρθένιον της Παφλαγονίας. Βρίσκεται σε λόφο και αποτελείτε από μια μικρή ενορία 70 οικογενειών πάνω από τον ποταμό Γιαγλή Δερέ. Είχε Ιερό Ναό της Υπαπαντής του Σωτήρος και Σχολή. Βρίσκεται μεταξύ της Κρώμνης και της Βαρενού. Από το Πατρίν οικίσθηκε και το πέραν του ποταμού χωρίον με το όνομα Λυκάστ’ ή Λυκάστη. Οι κάτοικοι του Πατρίν ήταν κυρίως αγρότες αλλά μετέρχονταν και το επάγγελμα του εμπόρου στην Τραπεζούντα. Το χωρίον Βαρενού της επαρχίας Χαλδίας του Πόντου
Το Παλαιχώρ’. Κατά παράδοση κτίστηκε μετά την άλωση της Τραπεζούντας από φυγάδες οι οποίοι ανέβηκαν από τη Ματσούκα. Βρίσκεται στο ποτάμι Τσέβιας το οποίο πηγάζει από το όρος που βρίσκεται πάνω από το χωριό κι ονομάζεται Σανού. Διαιρείται σε δύο ενορίες. Ο Καθεδρικός Ιερός Ναός ετιμάτο στον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Οι κάτοικοι του ήταν πολύ φιλόμουσοι και διατηρούν λαμπρή και τέλεια Δημοτική Σχολή με δύο διδασκάλους. Πρώτος διδάσκαλος της, διετέλεσε ο επι πολλά έτη διδάξας εκεί Χαράλαμπος Ιωακ. Χρυσοχόος. Από αυτό το χωριό οικίστηκε και το ομώνυμο χωριό Παλαιχώρ’ στην περιφέρεια της Βαϊβούρτης (Παϊπούρτ), του οποίου οι κάτοικοι μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο μετοίκησαν στη Ρωσία ενώ το χωριό το οικειοποιήθηκε η τιμαριωτική οικογένεια των Κατίρ βέη Ζατέδων της Αργυρούπολης. Όχι μακριά από το χωριό και κοντά στο χωριουδάκι Σολαχάντων βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου των Καταφυγίων όπου γινόταν μεγάλη πανήγυρις. Από το Παλαιχώρι κατάγεται και ο Νικόλαος Λολίδης ο οποίος πολλές ευεργεσίες παρείχε στην πατρίδα ιδίως στο Σχολείο, ο οποίος υπήρξε εργολάβος και ιδρυτής πολλών ανακτόρων του Τσάρου αλλά και λοιπών μεγιστάνων της Ρωσίας στη Γιάλτα και αλλού, πατέρας του νύν δημάρχου Καβάλας Μιχαήλ Λολίδη.
Η Πάσ̆ - Κιλσέ ή Το Πάσ̆ - Κιλσέ. Τουρκική ονομασία της περήφανης και καλλιτόπου κώμης των Φιτιάνων και όχι Πέσ̆ Κιλσά όπως εσφαλμένα λέγεται από πολλούς καθώς δεν υπάρχουν εκεί πέντε εκκλησιές. Ονομάστηκε έτσι καθώς ανέδειξε πολλούς Πατριάρχες, Αρχιερείς κα Ηγουμένους και συνεπώς ικανούς προστάτες της διακυβέρνησης της επαρχίας Χαλδίας, και έλαβε την ονομασία αυτή ως θρησκευτική έδρα. Περισσότερα θα έχετε την ευκαιρία να διαβάσετε στη λέξη Φιτίανα.
Το Παλαίκαστρον. Βράχος και φρούριο της περιφέρειας Αυλήαννας με κυκλώπεια τείχη όπου μετά από ανασκαφές ανακαλύφθηκαν πολλά αντικείμενα οικιακής χρήσης αλλά χωρίς σημαντική αξία.
Το Παζπέν. Το χωριό αυτό βρίσκεται μέσα σε κοιλάδα. Έχει 45 οικογένειες ομογενών και κείται απέναντι και πάνω από τη συμβολή των ποταμών του Σταυρίου και του Γιαγλίτερες (Γιαγλή Δερέ). Έχει Ιερό Ναό της Θεοτόκου καθώς και ένα Σχολείο. Οι κάτοικοι ζούσαν από τη γεωργία και τη κτηνοτροφία, εκτός αυτού, οι άνδρες μετέρχονταν το επάγγελμα του αρτοποιού όταν κατέβαιναν στις πόλεις. Οι κάτοικοι του χωριού Παζπέν μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα στην περιφέρεια των Καϊλαρίων (Καϊλάρια η παλιά ονομασία της Πτολεμαϊδας). Από το Παζπέν καταγόταν ο αλησμόνητος Παύλος Πατμανίδης ο οποίος προσέφερε πολλές εθνικές υπηρεσίες και εκδουλεύσεις στους εκτοπισμένους ομογενείς των παραλίων πόλεων καθώς και στους στρατιώτες κατά τον Πρώτο Ευρωπαϊκό Πόλεμο.
Συνεχίστε την περιήγηση σας στη Χαλδία μέσα και τα επόμενα αφιερώματα μας στα χωριά, τα ποτάμια και τα τοπωνύμια της επαρχίας Χαλδίας. Ένα εξαιρετικό πόνημα του αείμνηστου κ Γεωργίου Κανδηλάπτη Κάνι.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
