Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας Π΄ (Πέντε Εκκλησίες ή Πέσ̆ κιλσέ, Πιβερά, Πινα̤τάντων, Πιστοφάντων, Ποταμόπον).
Οι Πέντε Εκκλησίες (Πέσ̆ κιλσέ). Το χωριό αυτό βρίσκεται στον ποταμό Κάνι, πρίν το 1829 ήταν Ελληνικό, αλλά τώρα είναι τουρκικό με 30 οικογένειες. Είχε πέντε ναούς (εξ’ ού και το όνομά του) αλλά μόνο τα ερείπια τους σώζονται σήμερα.
Σήμερα αποτελεί σταθμό καραβανιών όσων ανεβαίνουν από την Τραπεζούντα για την Περσία. Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας Π΄ (Πέντε Εκκλησίες ή Πέσ̆ κιλσέ, Πιβερά, Πινα̤τάντων, Πιστοφάντων, Ποταμόπον).
Η Πιβερά. Είναι μία από τις ενορίες της Τσίτας και σε απόσταση μισής ώρας από αυτήν. Βρίσκεται επι του ποταμού της Τσίτες κι έχει 30 ελληνικές οικογένειες και Ιερό Ναό τους Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Υπήρξε πατρίδα του ηγουμένου της Γουμεράς Διονυσίου Σαλονικέως και του επί 60 ολόκληρα χρόνια αείμνηστου διδασκάλου Παναγιώτη Σαλονικέως αλλά και του εμπορικού οίκου των Προκοπίδων οι οποίοι διέπρεψαν στην Άρδασσα. Ο Χρήστος Προκοπίδης ήτο διευθυντής του Μονοπωλίου καπνού στην Άρδασσα και την Αργυρούπολη, του οποίου υιός είναι ο πολιτευτής Κοσμάς Προκοπίδης.
Το Πινα̤τάντων. Είναι μία από τις ενορίες της Σάντας κάτω από την Ενορία Ισχανάντων, με Ιερό Ναό του Προφήτη Ηλία με ωραίο τριώροφο κωδωνοστάσιο και όπου τελείτο μεγάλη θρησκευτική πανήγυρις. Γεωγραφικό Λεξικό Χαλδίας 15ο Σάντα, Πιστοφάντων, Τσακαλάντων, Ισ̆χανάντων, Πινα̤τάντων.
Του Πιστοφάντων. Ήταν η μεγαλύτερη ενορία τη επτάκωμης Σάντας με 400 οικογένειες. Βρισκόταν σε ομαλό ημι-αμφιθεατρικό έδαφος πάνω από τις πηγές του ποταμού Υάμπολη (Γιάμπολη). Έχει μεγαλοπρεπή Ιερό Ναό και ψηλό κωδωνοστάσιο προς τιμή του Αγίου Χριστοφόρου πολιούχου της Σάντας. Στην αυλή του υπήρχε πλήρης Αστική Σχολή με δύο τάξεις Γυμνασίου και επτά διδασκάλους. Στην ίδια αυλή υπήρχε και το Συνοδικό όπου συνεδρίαζε τη Δημογεροντία υπό την προεδρία του Αρχιερατικού Επιτρόπου. Η Δημογεροντία ήταν επιφορτισμένη με τη λήψη αποφάσεων, την επίλυση των προβλημάτων και την έκδοση σωτηρίων βουλευμάτων. Εκτός του Ιερού Ναού του Αγίου Χριστοφόρου είχαν και τους Ιερούς Ναούς του Αγίου Παντελεήμωνος και της Αγίας Κυριακής όπου κατά τις εορτές των Αγίων γίνονταν πάνδημοι πανηγυρισμοί. Στου Πιστοφάντων υπήρχαν πολλά καταστήματα καθώς και χαλκουργείο. Σαντά (Σάντα Επαρχία Χαλδίας Πόντου - Playlist)
Το Ποταμόπον. Αποτελούσε Ενορία της Άδυσσας και έλαβε το όνομά της λόγω της θέσης της, δηλαδή δίπλα στο ποτάμι της Σϊδης. Είχε 30 ελληνικές οικογένειες και Ιερό Ναό των Τριών Ιεραρχών. Απέναντι από το χωριό υπήρχε το εκκλησάκι της Αναλήψεως όπου γινόταν μεγαλοπανήγυρις απ’ όλα τα τμήματα της Χαλδίας. Το Ποταμόπον ή Ποτάμιον ήταν η πατρίδα και η γενέθλιος ενορία των Αρχιερέων Χαλδίας Θεοφίλου και του Νικοπόλεως Χατζη Ιερεμίου.
Συνεχίστε την περιήγηση σας στη Χαλδία στα επόμενα αφιερώματα μας στα χωριά, τα ποτάμια και τα τοπωνύμια της επαρχίας Χαλδίας. Ένα εξαιρετικό πόνημα του αείμνηστου κ Γεωργίου Κανδηλάπτη Κάνι.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
