Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας 25 (Σταυρίν, Σπεντάμ, Στρέν, Στύλος)
Το Σταυρίν ή Σταυρός. Ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της επαρχίας Χαλδίας. Υπαγόταν στην υποδιοίκηση Τορούλ, της διοίκησης Αργυρουπόλεως από την οποία απέχει περίπου 5 ώρες (με τα πόδια).
Βρίσκεται μεταξύ των χωριών Άγιος Ηλίας, Ρουσίων, της χαράδρας της Μεταμορφώσεως, του όρους Κλωναρίων και του Μουράτ Δάγ προς ανατολάς και προς δυσμάς του όρους Πλακίν, Γαλινεστέρ και Μαυρομυτίου, βόρεια του Κουλάδ Δάγ (Κουλάτ Ντάγ, του Θήχη του Ξενοφώντα), του Χοτζά-Μεζαρίν και Τσοραχίων και προς Νότια Γιαλλί-Δερέ, Αγίου Φωκά, και των Ρωθωνίων του Ακρίτα. Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας 25 (Σταυρίν, Σπεντάμ, Στρέν, Στύλος). Έχει έκταση 23 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό 220 οικογένειες εκ των οποίων οι 20 είναι τουρκικές. Ο ποταμός Σταυρός πηγάζει από το Κουλάτ Δάγ και εκ των Παρμάντων, στη συνέχεια ενώνεται κοντά στα Ραφτέσα̤ και χωρίζει σε δύο ίσα μέρη το Σταυρίν. Έπειτα χύνεται κοντά στο χωρίον Στύλος, στον Γιαγλίδερε ποταμό. Από το Σταυρίν διερχόταν παλιότερα η δημόσια λεωφόρος από την ενδοχώρα, προς την Τραπεζούντα. Στην περιοχή υπήρχαν πολλά οχυρωματικά έργα κατά των επιδρομών ξένων εθνών την εποχή του Κομνηνείου Κράτους για το λόγο αυτό διορίζονταν στην περιοχή Κλεισούραρχοι και Τουρμάρχες όπως σώζεται στις τοπικές παραδόσεις και στη δημοτική μούσα. Οι Σταυριώτες μετά την Άλωση της Τραπεζούντας υποκρίθηκαν τους μωαμεθανούς μέχρι το 1854 οπότε μαζί με τους Κρωμναίους ανακήρυξαν τους εαυτούς τους Χριστιανούς εκτός του οίκου των Εγίπ Ζετέδων οι οποίοι μέχρι την ανταλλαγή έφεραν αυτό το προσωπείο οπότε και ήρθαν στην Ελλάδα. Η ονομασία Σταυρί προήλθε εκ της υπάρξεως Ιεράς Μονής του Τιμίου Σταυρού (τ. Χάτσκας) η οποία καταστράφηκε το 1769. Διαιρείται σε τρείς ενορίες : Επανωχώριον, Κατωχώριον και Μονοβάντων.
Οι Σταυριώτες ήταν φιλόμουσοι, συντηρητικοί και φιλοπάτριδες. Προόδευσαν στον μέγιστο βαθμό από όλες τις απόψεις και ιδίως στα σχολεία τους. Δυστυχώς ο πρώτος ευρωπαϊκός πόλεμος ματαίωσε όλη αυτή την πρόοδο. Για τη γενέτειρά του (το Σταυρίν) έγραψε ωραία Ιστορική και Γεωγραφική μονογραφία σε 46 σελίδες και εξέδωσε στο Βατούμ το 1916 ο φίλος και συνάδελφος Δημήτριος Κ. Παπαδόπουλος, Σταυριώτης.
Το Σπεντάμ. Αρχαίο χωριό κοντά στην Αυλήαινα (Αυλήαννα) στο ποτάμι της Τσίτης. Σήμερα δεν υπάρχει πιά. Είχε 15 οικογένειες οι οποίες μετανάστευσαν στη Ρωσία. Το χωρίον Σπεντάμ αναφέρεται επίσης στα Ποντικά (σελ.103) του Περικλή Τριανταφυλλίδη.
Το Στρέν. Γραφική τοποθεσία και παρχάρια στα όρια Χαβίανας – Άδυσσας με ερείπια αρχαίου φρούριου όπου κατά την παράδοση υπήρχαν τα θέρετρα δουκών της Τραπεζούντας.
Το Στύλος. Χωριό με 25 οικογένειες Ελλήνων και Ιερό Ναό του Αγίου Θεοδώρου. Είχε μεγάλους κήπους στη συμβολή των ποταμών Σταυρίου και Γιαγλίτερες. Βρισκόταν κάτω από το Σταυρίν. Καταστράφηκε από πλημμύρες.
Συνεχίστε την περιήγηση σας στη Χαλδία. Στα επόμενα αφιερώματα μας θα γνωρίσετε τα χωριά, τα ποτάμια, τα όρη και τα τοπωνύμια της επαρχίας Χαλδίας. Ένα εξαιρετικό πόνημα του αείμνηστου κ. Γεωργίου Κανδηλάπτη Κάνι. Η συγγραφή αυτού του τεραστίας Ιστορικής και Γεωγραφικής σημασίας πονήματος έχει ημερομηνία 1931, στην Αισύμη Αλεξανδρούπολης με το εξής σημείωμα: Αφιερούται εις την ιεράν σκιάν των γεννητόρων μου, Θεοδώρου Γρηγ. Κανδηλάπτου και Παρυσάτιδος Μιχ. Οικονομίδου και των φιλτάτων αδελφών μου Γρηγορίου, Ευγενίας (Συμεωνίδου) και Ιωάννου. Ο πονήσας: Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
