Το χωρίον Εβτζή του Άκ Δαγ Μαδέν. Γαλατικός Πόντος / Το Ελληνικόν Μεταλλείον Ακ-Δάγ (Ak Dag Madeni)
Το χωρίον Εβτζή βρίσκεται στα βόρειο-δυτικά του Μαδέν και του Καράπιρ. Απέχει έξι χιλιόμετρα από το Καράπιρ, δέκα χιλιόμετρα από το Μαδέν και πέντε από το Τοχούζ. Κατοικήθηκε μαζί με το Καράπιρ το 1830-1840.
Είναι κτισμένο πάνω στον αυχένα ενός μεγάλου αντερείσματος του Προφήτη Ηλία, που λέγεται Τοπράχ Μπουρούν που σημαίνει χωματένια μύτη, από όπου η θέα προς τα τέσσερα σημεία το ορίζοντα και σε απόσταση πολλών μιλίων είναι καταπληκτική. Το χωρίον Εβτζή. Γαλατικός Πόντος - Το Ελληνικόν Μεταλλείον Ακ Δάγ Μαδέν Ak Dag Madeni. Ο δρόμος Μαδέν – Καράπιρ – Τοχούζ περνά μέσα από το Εβτζή. Από το Καράπιρ πηγαίνει παράλληλα με το ποτάμι χαμηλά, αφήνει απέναντι στα δεξιά τους γραφικούς μύλους Παπαδάντων, Παϊταράντων και Δημητράντων και αριστερά ψηλά τους συνοικισμούς Γετερέντων, Αβραμάντων, Άταλαν και στο 4ο χιλιόμετρο από το Καράπιρ περνά το ποτάμι, αφήνει δεξιά στις υπώρειες του Προφήτη Ηλία σε μια ειδυλλιακή θέση το μικρό χωριό Πεϊνιρλή με 2-3 οικογένειες, του Καραγιαννίδη Πολυχρόνη από το Καράπιρ, ανεβαίνει προς το Τοπράν Μπουρούν ως τον αυχένα όπου συναντά το Εβτζή. Έχει αρκετό υψόμετρο και αποτελούσε θέρετρο. Οι κάτοικοι μετά την παύση της λειτουργία των μεταλλείων έγιναν γεωργοί και κτηνοτρόφοι. Αλλά η ανεπάρκεια καλλιεργήσιμης γής ανάγκασε πολλούς να μετοικήσουν σε άλλα χωριά, στο Μπαχτζετζίκ, στο Σεκή-Γασί και άλλες είκοσι περίπου οικογένειες πιο κάτω στο Γουρντινί. Το χωριό είχε ενενήντα περίπου οικογένειες και 750 κατοίκους. Πατριαρχικές οικογένειες ήταν: των Αλεξάντων (Τορτουπάντων), των Κωστενέντων, των Χατζη-Παρασκευάντων, των Καραγιωργάντων, των Χατζη-Συμεωνάντων, των Ουζουνάντων και άλλες. Ο Ιερός Ναός ήταν αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Ιερείς ήταν: ο παπα Στέφανος, ο παπα Λάζαρος, ο παπα Γιάννης, και τελευταίος ο παπα Παύλος ο οποίος διακρινόταν για τη σωματική του ρώμη. Ήταν φίλεργος, δραστήριος και ευσεβής ιερωμένος. Άκουσα ένα βράδυ τον παππού μου να λέει ότι ο παπα Παύλος σήκωσε μόνος του το ανατραπέν φορτωμένο βοήλατο αμάξι του, ότι δούλευε αδιάκοπα και θέριζε με την κόσα. Η οικογένεια του παπα Παύλου κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών, ενώ βάδιζε προς την Πόλη, στην περιοχή του Εσκή Σεχίρ, ληστεύθηκε. Τότε γύρισε προς την Προύσα και τα Μουδανιά, απ’ όπου σε κακή κατάσταση έφτασε στο Φανάρι. Το σχολείο είχε διδακτήριο τύπου μονοθέσιου. Διδάσκαλοι ήταν: ο Αλέξιος, γυιός του παπα Στέφανου, ο γνωστός μας Ευστάθιος Σεβαστειάδης από το Καράπιρ, ο Βασίλειος Πετρίδης από το Χάλχατζη, ο Γεώργιος Κωνσταντινίδης (ντόπιος) και ο Ιορδάνης από το Χάλχατζη. Ψάλτες ήταν: ο Γ. Ιωαννίδης με το παρατσούκλι Τσενσίζ και ο Χατζη-Παρασκευαϊδης Μουράτης, πρακτικοί αλλά καλλίφωνοι. Πρόεδροι της κοινότητας διετέλεσαν οι Ι. Κωνσταντινίδης, Κωνσταντίνος Ουζουνίδης και Φιλάρετος Γεωργιάδης. Οι Εβτζηλήδες ήταν πάντοτε εύθυμοι, γελαστοί και φοβεροί σκώπτες. Οι κάτοικοι του Καράπιρ και του Άταλαν παρασκεύαζαν γλυκόξινο κόκκινο ζωμό από τους ώριμους καρπούς της αγριοτριανταφυλλιάς που ανθούσε στην περιοχή. Αυτούς τους καρπούς τους έλεγαν μασούρας. Με το στύψιμο των καρπών της μασούρας έπαιρναν το μασουροζώμ με το οποίο απολάμβαναν ως ηδύποτο κατά τα γεύματα των νηστειών του Σαρανταήμερου των Χριστουγέννων και της Μεγάλης Σαρακοστής. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτός ο ζωμός της μασούρας (το μασουροζώμ) είναι άριστο φάρμακο για τις αιμορροϊδες. Οι Εβτζηλήδες λοιπόν ειρωνεύονταν τους Καράπιρληδες ότι δηλαδή κοινωνίζουν με μασουροζώμ. Κάποτε με συνάντησε ένας Εβτζηλής στα μέσα της εβδομάδας προ των Βαϊων, στάθηκε και με ρώτησε: Νέπε, η Λαμπρί ‘κ̆’ έρθεν σο Καράπιρ; Όχι του είπα. Κ֖̆ι͜α έρτε ! φοβάτε μη κοινωνίζετε την με μασουροζώμ ! Όμως κάποτε ένας Εβτζηλής βρήκε τον μάστορα του, τον Συμεών Σιδηρόπουλο, Θεός σχωρέσει τον, από το Παράγλαν του Καράπιρ. Συναντήθηκαν με τα ποίμνια τους και συζητούσαν. Τέτοιες συναντήσεις γίνονταν τακτικά, συζητούσαν, πάλευαν, διαπληκτίζονταν. Πάνω στη συζήτηση ο Εβτζηλής είπε στον Συμεών: Εσείς οι Καράπιρληδες όταν αποπατήτε κλώσ̆κουστουν οπίσ’ και τερείτε. Ναι ! είπεν ο Συμεών. Τερούμε αν κανείτε τον Εβτζηλή ή να εφτάμε κι άλλο ! Πολλά τέτοια περιστατικά αποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι του Εβτζή ήταν πάρα πολύ πνευματώδεις, ετοιμόλογοι και το χάρισμα αυτό της ευθυμίας και της χαράς το έχουν κληρονομήσει και οι σημερινοί απόγονοί τους. Πολλές από τις πληροφορίες για το Εβτζή, τις έλαβα από τον Στέφανο Τορτουπίδη, κάτοικο Κιβωτού Γρεβενών. Ακ Δάγ Μαδέν (AkDagMadeni) Ιστορία - Λαογραφία - Πολιτισμός
"Το χωρίον Εβτζή του Άκ Δαγ Μαδέν". Πηγή: Γεωργίου Κ. Φωτιάδη / Γαλατικός Πόντος / Το Ελληνικόν Μεταλλείον Ακ-Δάγ (Ak Dag Madeni), Αθήνα 1994. Έκδοσις του Πολιτιστικού Συλλόγου Κυρακαλιωτών Γρεβενών, Μάϊος 2005.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com