Η Ιστορία της Κρώμνης (Ενορίες - Παρχάρια) Α. Ι. Παρχαρίδη
Ο αείμνηστος Ιωάννης Παρχαρίδης, καθηγητής και γυμνασιάρχης του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας, τέκνο της Κρώμνης ο ίδιος, είχε συγκεντρώσει σοβαρό υλικό για τη συγγραφή της ιστορίας της γενέτειράς του.
Ο πρόωρος θάνατός του όμως δεν του επέτρεψε να φέρει στο φως το μνημειώδες έργο που φιλοδοξούσε να εκδώσει, ενώ όλη η σχετική εργασία του διασώθηκε σε σημειώσεις. Η Ιστορία της Κρώμνης (Α) Α. Ι. Παρχαρίδου Ποντιακή Εστία τεύχος 41 Θεσσαλονίκη 1953. Ευτυχώς ο γιος του Αθανάσιος Παρχαρίδης, ο οποίος υπήρξε άνθρωπος των γραμμάτων και κατέγινε ικανοποιητικά με τη λογοτεχνία, την ποίηση και τη λαογραφία, συγκέντρωσε και ταξινόμησε τις πατρικές σημειώσεις, τις επεξεργάστηκε σε όλη τους την ύλη και εξέδωσε την ιστορία της Κρώμνης στο τυπογραφείο των αδελφών Σεράση στην Τραπεζούντα το έτος 1911. Το έργο αυτό το αφιέρωσε στη μνήμη του Ανδρέου Σίμονωφ του Κρωμναίου μεγάλου ευεργέτου της πατρίδος του. Το έργο του, το αναδημοσιεύουμε στα σοβαρότερα και κυριότερα κεφάλαια του (τα περισσότερα των οποίων είναι πράγματι σοβαρότατα σε περιεχόμενο), σε μερικά δε σημεία με υποσημειώσεις για στοιχεία που τυχόν παραλείφθηκαν με την πρόθεση να πλουτίσουμε αν είναι δυνατόν το περιεχόμενο τους.
Αθανασίου Ιωάννου. Παρχαρίδη, H ιστορία της Κρώμνης.
Θέση - Όρια - Έκταση.
Η Κρώμνη είναι χωριό μεσόγειον το οποίο βρίσκεται στα νότια της Τραπεζούντας, σε απόσταση 16 ωρών, βορειο-ανατολικώς από την Αργυρούπολη σε απόσταση 5 ωρών. Αποτελεί δε μέρος της υποδιοίκησης Τορούλ της οποίας έδρα είναι η Άρδασσα της διοικήσεως της Αργυρουπόλεως του νομού Τραπεζούντος. Εκκλησιαστικά δε υπαγόταν εις την Μητρόπολη Χαλδίας, της οποίας έδρα είναι η Αργυρούπολη. Η χώρα της Κρώμνης βρίσκεται κοντά στο όρος Παρυάδρη το οποίο είναι η ανατολική συνέχεια των Ποντικών Ορέων. Συνορεύει δε προς το Βορρά με τα οροπέδια της Ματσούκας και με το χωρίον Λαραχανής, τα οποία υπάγονται εις στην υποδιοίκηση Τσεβιζλούκ (Δικαιόσημον) του νόμου Τραπεζούντας. Ήθη, έθιμα, δοξασίες, Λαραχανής Πόντου Προς Ανατολάς συνορεύει με άλλα οροπέδια όπου βρίσκονται και τα χωριά της Σάντας, τα οποία υπάγονται εις την αυτήν υποδιοίκηση του Τορούλ, εκκλησιαστικά όμως ανήκουν στη Μητρόπολη Ροδοπόλεως. Στα νότια δε βρίσκονται τα χωριά Γίμερα, Λειβάδι, Λυκάστι, τα οποία ανήκουν εις την αυτήν υποδιοίκηση Τορούλ πίσω δε της Γίμερας προς τα νότια βρίσκονται τα χωριά του Κοάς (Κοασίου), Λερί, Φιλές, Χάκαξα, υπαγόμενα και αυτά εις τη διοίκηση της Αργυρουπόλεως. Ενορία Χάκαξα Αργυρουπόλεως Στα δυτικά της Κρώμνης είναι πολλά χωριά, όπως: Παρτίν, Βαρενού, Μουσάντων, Ρουσίων κτλ τα οποία υπάγονται και αυτά στην υποδιοίκηση Τορούλ. Η Περιφέρεια Λερίου (Λερί) ή Κοασίου, της Αργυρούπολης του Πόντου - Ι Κασκαμανίδη Α Μέρος Η έκταση της Κρώμνης αποτελεί σχήμα σχεδόν παραλληλόγραμμο, του οποίου η μεγαλύτερη διαγώνιος διευθύνεται από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά και έχει μήκος μιας ώρας και μισής. Όλη η έκτασις έχει μέγεθος 20 km² περίπου. Γίμερα (Ίμερα) Πόντου
Ορογραφία - Υδατογραφία. Η Κρώμνη βρίσκεται σε ύψος 2000 περίπου μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας και είναι χώρα ορεινή. Το βορειότερο της μέρος, το οποίο αποτελεί σχήμα τριγώνου, του οποίου η βάση βρίσκεται στα ανατολικά, είναι υψηλότερο και επ’ αυτού βρίσκονται κεκλιμένα οροπέδια χρήσιμα για τη βοσκή των αγελών και ποιμνίων κατά το θέρος. Το δε νοτιότερο μέρος της Κρώμνης είναι κατωφέρειες οι οποίες κατεβαίνουν από τον βορρά και προς ανατολάς υψηλών βουνών και σχηματίζονται φαράγγια, τα οποία έχουν πολλές ανωμαλίες εδαφικές κι εκεί βρίσκονται και οι ενορίες της Κρώμνης. Συγκεκριμένα, οι φάλαγγες ήταν τέσσερις: 1) Μεταξύ της βόρειας πλευράς του Μαντζάντων (Κατσκάρια) και της ράχης της ενορίας Γεράντων, 2) μεταξύ Γεράντων και του βράχου του Αγίου Ιωάννη – Μικρέσσας Παναγίας, συγκρότημα ενορίας Φραγκάντων, 3) μεταξύ Φραγκάντων, Αλχαζάντων και Αληθινού και 4) μεταξύ Αληθινού και Μόχωρας Σαράντων. Το Πανηγύρι του Προφήτη Ηλία της Μόχωρας (Κρώμνης) του Πόντου Από τα βορειότερα βουνά σχηματίζονται τρείς ράχες, οι οποίες κατέρχονται προς τα φαράγγια. Η δυτικότερη από αυτές ή και υψηλότερη κατέρχεται από το Γούλατ και σχηματίζει το προς δυσμάς σύνορο της Κρώμνης. Η μεσαία ράχη είναι πετρώδης, έχουσα προς το άνω μέρος απότομους βράχους, τα λεγόμενα Αλογοστάρια, κάτω δε αυτών διχάζεται η ράχη και το μεν δυτικότερο μέρος αυτής σχηματίζει ομαλότερες κατωφέρειες, το δε ανατολικότερο μέρος αποτελεί ιδιαίτερα ράχη προς νότο, η οποία λέγεται Κατσκάρια. Η δε τρίτη ράχη, η ανατολικότερη αρχίζει από ένα ευρύ πλάτος και κατέρχεται σχηματίζουσα καταρχάς ομαλή έκταση η οποία λέγεται Καβελάκ, έπειτα δε χωρίζεται σε δύο μικρότερες ράχες. Εκ δε του προς ανατολάς μέρους των ορέων στα βορειότερα μεν σχηματίζεται πλατιά κατωφέρεια πολύ ομαλή και εκτεταμένη, η οποία έπειτα κατέρχεται σχηματίζουσα σχεδόν απότομες κατωφέρειες, νοτιότερα δε υπάρχει πλατεία κατωφέρεια κατ’ αρχάς μεν απότομη, έπειτα όμως σχηματίζει ομαλότητα και μετά κατά μία νέα απότομη κατωφέρεια, άλλες ομαλότερες και εκ δευτέρου άλλες κατωφέρειες. Ταύτης, το δυτικότερο μέρος σχηματίζει ράχη η οποία αποτελεί το σύνορο μεταξύ Κρώμνης και Γίμερας. Το δε βορειότερο και υψηλότερο μέρος της Κρώμνης, επί του οποίου υπάρχουν τα επικλινή οροπέδια, κατά μεν το δυτικότερο μέρος είναι επικλινές προς ανατολάς, κατά δε, το ανατολικότερο επικλινές προς δυσμάς και προς νότον. Ύδατα δε πηγάζουν άφθονα στην Κρώμνη και επί μεν του βορειότερου του υψηλότερου μέρους τα ύδατα πηγάζουν από διάφορα μέρη και σχηματίζουν ρυάκια, ενώνονται στο μικρό ποτάμι των Λειβαδίων όπου ομαλά κατερχόμενο ενούται με άλλα μικρά ποταμάκια πέραν των ορίων της Κρώμνης και σχηματίζει μετ’ αυτών τον άνω ρου του ποταμού Λαραχανής, ο οποίος μετά από 5 ώρες ενωμένος και με άλλα ρυάκια και ποτάμια χύνεται στον ποταμό της Παναγίας Σουμελά και μετ’ αυτού, μετά από μισή ώρα εμβάλλει εις τον Πυξίτη ποταμό, ο οποίος μετά από 6 ώρες εκβάλλει στη θάλασσα κοντά στην Τραπεζούντα προς τα ανατολικά. Εις δε το νότιο μέρος της Κρώμνης κατά τας κατωφερείας πηγάζουν επίσης ύδατα σε πολλά μέρη τα οποία καταρρέουν σε ρυάκια (ορμία), τα οποία όμως εβαθύνθησαν προπαντός από τις βροχές και από της διαλύσεως των χιονιών. Τέτοια ρυάκια και μικρά ποτάμια υπάρχουν στο νότιο μέρος της Κρώμνης πολλά, τα οποία ενωμένα συμβάλλουν προς τον ποταμόν της Γίμερας. Εν πρώτοις μεταξύ της ανατολικής βόρειας ράχεως του Καβελάκ και της βορειοανατολικής ράχεως πηγάζει μικρό ποταμάκι το οποίο κατέρχεται βορείως, δέχεται δε κατ’ αρχάς το ρυάκι του Καβελάκ, κατά δεύτερον, το μικρό ποτάμιο των πιο κάτω του Καβελάκ ρεόντων υδάτων και τρίτο των εκ δυσμών των Κατσκαρίων ρύακα, έπειτα προς τα νότια, δέχεται από ανατολικά το ποτάμι το προερχόμενο εκ του μεταξύ των δυο ανατολικών ράχεων και μετά από τέταρτο της ώρας δέχεται το βορειόθεν κατερχόμενο ποτάμι το κατά την χαράδρα την μεταξύ των δυο ανατολικών ράχεων και μετά από 10 λεπτά της ώρας το ποτάμι της Κρώμνης δέχεται από ανατολικά το ποτάμι της Γίμερας και ονομαζόμενον πέραν της ενορίας Ζεμπερέκια Γιαγλή-δερέ προχωρεί προς τα δυτικά δέχεται άλλα ποτάμια, όπως του Σταυρί και της Μούζενας και χύνεται στον Χαρσιώτη, στον οποίο χύνεται έπειτα ο Κάνις ποταμός της Αργυρουπόλεως και υπό το όνομα Χαρσιώτης στρέφεται προς Βορρά και εκβάλλει στη Μαύρη Θάλασσα κοντά στην Τρίπολη. Ποταμοί Πόντου : Τορούλ - Κάνις - Χαρσιώτης Οι σημαντικότερες πηγές της Κρώμνης ήταν: 1) η λίμνη του Αγίου Παύλου, από τα ύδατα της οποίας σχηματιζόταν το ποτάμι των Λιβαδίων, 2) το Ματέν, το οποίο βρισκόταν ανατολικά του Αγίου Ζαχαρέα, από το οποίο σχηματιζόταν το κεντρικότερο ποτάμι της Κρώμνης, κατερχόμενο μεταξύ των συγκροτημάτων των ενοριών Φραγκάντων, Αλχαζάντων, Σιαμανάντων αφ’ ενός και Αληθινού αφ’ ετέρου.
Ενορίες - Παρχάρια. Οι ενορίες της Κρώμνης βρίσκονται στις κατωφέρειες του νότιου μέρους αυτής. Στο δε βορειότερο και υψηλότερο μέρος της Κρώμνης βρίσκονται τα παρχάρια, δηλαδή οι καλύβες, όπου κατά το θέρος διαμένουν οι «Ρωμάνες» οι γυναίκες οι οποίες αναλαμβάνουν την άλμεξη των προβάτων και των αγελάδων τα οποία βόσκονται στα οροπέδια. Υπάρχουν ενορίες με μεγάλη έκταση και πολλά σπίτια, αλλά υπάρχουν και μικρές ενορίες. Οι μεγαλύτερες των ενοριών αποτελούνται από συνοικίες οι οποίες ονομάζονται από οικογενειακά ονόματα και βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους, ενίοτε όμως συνέχονται με άλλες συνοικίες. Οι ενορίες της Κρώμνης είναι οι εξής: Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μου βίντεο στις ενορίες και τα παρχάρια της Κρώμνης
1. Σιαμανάντων, η μεγαλύτερη από όλες βρίσκεται κοντά στον ποταμό της Κρώμνης, εν μέσω των άλλων ενοριών. Συνοικίες της ενορίας των Σιαμανάντων είναι: η Ιδίως Σιαμανάντων, Γαραλάντων, Βαρτανάντων, Μωυσάντων, Τυρκάντων, Γοϊμψιάντων, Καλιστράντων κ.λ.π. Στην ενορία όμως Σιαμανάντων υπάγονται και οι συνοικίες των Σεϊχάντων, Γεράντων και το τμήμα του Αλχαζάντων. Ενορία Σιαμανάντων
2. Μαντζάντων, μεγάλη ενορία στα βόρεια του Σιαμανάντων και βρίσκεται σε υψηλότερο μέρος. Συνοικία αυτής είναι: η Άνω Μαντζάντων, Μουρατάντων, Τζερκεζάντων, και Καλιστράντων.
3. Φραγκάντων, μεγάλη ενορία βορειοανατολικά του Σιαμανάντων, βρίσκεται στην ανατολικότερη βόρεια κατωφέρεια ράχης και φθάνει μέχρι τον ποταμό. Συνοικίες αυτής της ενορίας είναι: Στεφανάντων, Κουτζουράντων, Φραγκάντων, Παϊραμάντων, Σεϊχάντων και τμήμα του Αλχαζάντων.
4. Γλούβενα, προς δυσμάς του Σιαμανάντων, διαιρούμενη εις την Άνω Γλούβενα και στην Κάτω Γλούβενα.
5. Ζεμπερέκια, μικρή ενορία προς τα νότια της Γλούβενας κοντά στον ποταμό.
6. Σιαϊνάντων, πολύ μικρότερη ενορία κοντά στο ποταμό, στα ανατολικά των Ζεμπερεκίων.
7. Αληθινός, μεγάλη ενορία, η οποία βρίσκεται ψηλά απέναντι των ανωτέρω μεγάλων ενοριών σε κλίτος της εξ ανατολών βορειότερης ράχης, στραμμένη δε προς τον νότο. Συνοικίες αυτής της ενορίας του Αληθινού είναι: Αλιάντων, Τσιράντων, Ζαραφαγκάντων, Πατσουβάντων, Τζαλαπάντων, Χασκουκάντων, Αντωνάντων. Η Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και της Ζωοδόχου Πηγής της Αληθινής του Πόντου
8. Μόχωρα, ικανοποιητικά μεγάλη ενορία στα ανατολικά της ενορίας του Αληθινού, απομονωμένη μεταξύ δύο ράχεων: του Αληθινού και Αγίου Ηλία Γίμερας.
9. Σαράντων, ενορία αρκετά μεγάλη, η οποία βρίσκεται επί της δευτέρας ομαλότητος της δυτικότερης ράχης από ανατολικά, απέναντι από την ενορία του Αληθινού και πέραν του ποταμού της Μόχωρας. Ενορία Σαράντων Κρώμνης Παρακολουθείστε επίσης το βίντεο μου Χορός Τρυγόνα Γεώργιος Απατζίδης εκ Μαζεράς Σαράντων Ματσούκας 1967 Κοκκινόχωμα Καβάλας
10. Κωδωνάντων, πολύ μικρή ενορία, η οποία βρίσκεται βόρεια του Σαράντων κοντά στον ποταμό της Μόχωρας. Τώρα δεν παραμένει ακατοίκητος. Ενορία Κωδωνάντων Κρώμνης Πόντου. Φωτογραφία ομάδας παραθεριστών στο ποτάμι της Μόχωρας
11. Ρακάν, ενορία επίσης μικρή και ακατοίκητη στα νότια του Σαράντων. Ενορία Ρακάν Κρώμνης
12. Τσαχματάντων, μέτρια ενορία βορειοανατολικά του Σαράντων κοντά στον ποταμό της Μόχωρας.
13. Ρουσταμάντων, πρόκειται για μικρή ενορία ακατοίκητη, η οποία βρίσκεται πίσω από τη Γλούβενα δυτικά σε κλίτος της κατά την ανατολικότερη χαράδρα που σχηματίζεται μεταξύ των δυο ανατολικότερων ράχεων απο βορρά. Ενορία Ρουσταμάντων Κρώμνης
14. Νανάκ, μεγάλη ενορία, η οποία βρίσκεται βορειότερα του Ρουσταμάντων στο δυτικό κλίτος της ανατολικότερης χαράδρας. Ενορία Νανάκ Κρώμνης
15. Λωρία, αρκετά μεγάλη ενορία, η οποία βρίσκεται βορειότερα του Νανάκ, επί των πρώτων κατωφερειών της ίδιας χαράδρας.
Πλην των αναφερόμενων ενοριών, υπήρχαν και άλλες τουλάχιστον ως ονομασίες, δηλαδή συγκροτήματα οικιών με τα βοηθητικά κτίσματα (στάβλους, αχερώνες κτλ) τα οποία εν τω συνόλω τους, έφεραν τα όνομα μιας οικογένειας εις την οποία ανήκαν.
Στο υψηλότερο και βορειότερο μέρος της Κρώμνης υπάρχουν τα παρχάρια. Στα δυτικότερα είναι το Μαντακέν και το Σοανορίμ, ανατολικότερα τα Λειβαδία, και τα Αλεπογιανέσια, και λίγο ανατολικότερα το Μετζίτ. Τα παρχάρια αυτά της Κρώμνης είναι χρησιμότατα εις αυτήν για τα βοσκήματα. Επειδή δε εις τα Λειβαδία υπάρχουν χόρτα άφθονα προς θερισμό ίνα φυλάττωσι αυτά, οι Κρωμναίοι, κατ’ αρχάς φυλάττουσι τα πρόβατα και τας αγελάδας ή στο Μετζίτ και αφού από της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, θεριστούν τα χόρτα των Λειβαδίων, κατέρχονται εις τα Λειβαδία, τα οποία είναι τόπος θερμότερος και αφθονότερος σε χόρτο. Στο δρόμο για το παρχάρι Λειβαδία της Κρώμνης του Πόντου
Συνεχίζεται……
Η Ιστορία της Κρώμνης (Ά Μέρος - Ενορίες - Παρχάρια) Α. Ι. Παρχαρίδου Ποντιακή Πηγή: Εστία τεύχος 41 Θεσσαλονίκη 1953
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
