Το χωρίον Καράπιρ - Γαλατικός Πόντος - Το Ελληνικόν Μεταλλείον του ΑΚ Δαγ Μαδέν -Γεωργίου κ. Φωτιάδη.

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Πόλεις - Περιοχές - Οικισμοί - Χωριά

Το Καράπιρ βρίσκεται στα βόρειο-ανατολικά του Μαδέν και σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων. Βρίσκεται πάνω σε ένα ποταμάκι τον Ακ-Πουνάρ που τα νερά του κυλούν ορμητικά, γύριζαν άλλοτε 3 μύλους στη σειρά: των Παπαδάντων, των Παϊταράντων και των Δημητράντων από το Γετέρ και μέσα από τη χαράδρα μπροστά από το Εβτζή και το Γούρντινι έβγαινε στα ανοιχτά για να ανταμώσει τα άλλα ποταμάκια που είπαμε και να συμβάλει Τσεκερέκ. Το χωρίον Καράπιρ - Γαλατικός Πόντος - Το Ελληνικόν Μεταλλείον του Άκ Δάγ Μαδέν

Ένας άλλος χείμαρρος που κατεβαίνει από το ύψωμα του Μαδέν μαζί με τον Ακ- Πουνάρ χωρίζουν το Καράπιρ σε 3 τμήματα α) Το κύριο Καράπιρ, β) το συνοικισμό του Μπάλαγα και γ) τον Πέρα μαχαλά ή της Κοτσής τη Γιώρ’, όπως συνήθιζαν να το λένε. Ο Μπάλαγας (Καραμιχαηλίδης Ιορδάνης) ήταν προύχοντας συνετός, λόγιος, αλλά και εξαγωγέας δοντιών. Τρία δόντια μου έβγαλε με την τανάλια του πεταλωτή και δεν ξαναφύτρωσαν. Είχε και ένα υφασματοπωλείο δίπλα στου Κουπέλ τη βρύση. Το Καράπιρ ήταν το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής με 350 οικογένειες ή περίπου 1500 κατοίκους. Ήταν ακόμη το πιο παλιό χωριό. Ιδρύθηκε κατά το 1830-1840. Στο κεντρικό σημείο του χωριού πιο πάνω από την εκκλησία ήταν η τεράστια διώροφη αποθήκη του Γεωργίου Κιουπτσίδη. Το κτίριο, αυτό το διδακτήριο του σχολείου και ο ιερός ναός δέσποζαν στο Καράπιρ. Από το Γετέρ, το Άταλαν και από τα υψώματα Γιανούχ, Ομάλ’, Κατσάνος φαινόταν ωραία προς το Νότο το Χωρίον όπως λέγαμε το Καράπιρ. Τα παραπάνω 3 κτίρια ξεχώριζαν για τους κατάλευκους τοίχους και τα κόκκινα κεραμίδια, ενώ τα σπίτια ήταν χαμηλά με δωμάτια από χώμα. Ανάμεσα στις πατριαρχικές οικογένειες του Καράπιρ ήταν και οι εξής: Παπαδάντων,Χαμαλάντων,Τσαουσάντων,Σεβαστειαδάντων,Γαλαγασάντων,Σεϊτανάντων,Κουπαλάντον,Τσενικλέντων,Δαμιανάντων,Καραγιαννάντων,Γουρζουλάντων,Τσιτενάντων, ή Ουζουνάντων,Παϊταράντων,Κουρτάντων,Καραμιχαηλάντων,Κουκουδάντων,Καχριμανάντων,Πιλιτσ̆άντων,Καρτολάντων και λοιπές. Τα γύρω υψώματα ήταν: ανατολικά ο προφήτης Ηλίας, η υψηλότερη κορυφή μετά το Άκ Δάγ, δυτικά το Κανάρ Νταγούν, Μπουγά Τεπέ, νοτιο-ανατολικά η κοιλάδα των Τσουρουφίων, Αρπαλούκια, το Μουσουράτ και προς νότο το Τσοκλκή. Ψηλά δίπλα στον προφήτη Ηλία ήταν το Τσοπάν Παγούρ Δάγ όπου κατά την παράδοση κάποιος τσοπάνος έφαγε καβουρμά ήπιε από το παγωμένο νερό πάγωσε ο καβουρμάς και πέθανε. Ένα χιλιόμετρο βορειότερα στο δρόμο για το Άταλαν ήτανε του Τιλλή τα πλακία, τοποθεσία με λιβάδι και στα ριζά του βουνού σφηνωμένες τεράστιες πλάκες. Εκεί ήταν τ’ αλώνια, όπου κατά τον Αύγουστο μεταφερόταν όλο το χωριό. Η τοποθεσία ήταν ωραία και κατάλληλη για εκδρομές σχολείων. Στις πλαγιές του Προφήτη Ηλία από τη μεριά των Τσορουφίων ήταν τα μεταλλεία. Ο αιδεσιμότατος Παπαναστάσης, κάτοικος, Ανοίξεως (Γριάς) Γρεβενών μου είπε ότι το ορυκτό περιείχε χρυσό, άργυρο και μολύβι. Το μετέφερα στους φούρνους και τα χυτήρια όπου γινόταν η πρώτη επεξεργασία και έπειτα το έστελναν στην Κωνσταντινούπολη για τελική επεξεργασία και διαχωρισμό των μετάλλων. Η εκμετάλλευση των μεταλλείων γινόταν από γαλλική εταιρεία ανιχνευτής ήταν ένας Αμερικανός, Ofker και επιστάτες, οι αδελφοί Παύλος και Παναγιώτης Δημητριάδης. Μετά την διακοπή της εκμετάλλευσης των ορυχείων, οι κάτοικοι στράφηκαν στην γεωργοκτηνοτροφία. Όμως η περιοχή του Καράπιρ δεν είχε πολλά καλλιεργήσιμα κτήματα σε σύγκριση με τον πληθυσμό της και γι’ αυτό αναγκάζονταν να ξενιτεύονται. Πήγαιναν «σήν κάμασιν» όπως έλεγαν. Έγιναν άριστοι οικοδόμοι ξυλουργοί, αρχιτέκτονες, όπως ο Βασίλειος Καχριμανίδης, ο Παύλος Σεϊρακπασίδης, Παναγιώτης Καχριημανίδης, ο Ευστάθιος Σταθερόπουλος, ο Θεόδωρος Καχριμανίδης, ο Χαρίτων Καρα μιχαηλίδης, ο Λαυρέντιος Παπαδόπουλος, ο Κυριάκος Φωτιάδης οι δύο τελευταίοι από το Άταλαν, κ.α. Πολλά μέγαρα του Μαδέν χτίστηκαν από Καραπιρλήδες. Πήγαιναν ως την Άγκυρα, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Καισάρεια για οικοδομικές εργασίες. Ο ιερός ναός του χωριού ήταν στη μνήμη του Αγίου Γεωργίου. Με ρυθμό βασιλικής χωρίς ημικύκλιο στο ιερό (κόγχη) με δύο σειρές παράθυρα. Είχε δύο εισόδους με ψηλά τόξα χωρίς πόρτες σαν πύλες. Η μία στη βορεινή και η άλλη στη νότια πλευρά οδηγούσαν στο μεγάλο νάρθηκα, όπου ήταν η κύρια είσοδος. Τέσσερις μεγάλες κολώνες από κέδρο, δύο δεξιά και δύο αριστερά άτρωτες από το σαράκι συγκρατούσαν την ξύλινη περίπτερη (πυραμιδοειδή) στέγη, εν αντιθέσει με άλλους ναούς που είχαν στέγη δίπτερη με αετώματα. Από το νάρθηκα μια σκάλα έφτανε στο γυναικωνίτη και από εκεί άλλη στο κωδωνοστάσιο. Τα σχέδια αυτού του ναού με τον ιδιάζοντα ρυθμό εξεπόνησαν οι αρχιτέκτονες Παναγιώτης Καχριμανίδης και Παύλος Σεϊρακπασανίδης. Στη νότια πλευρά του ναού υπήρχε εντοιχισμένη πλάκα με τα ονόματα των αρχιτεκτόνων συνδρομητών, δωρητών και ευεργετών. Είχε ωραίες εικόνες. Από αυτές, άλλες ευρίσκονται στον Άγιο Νικόλαο Ανοίξεως άλλες στον Άγιο Νικόλαο Μελισσίου Γρεβενών και άλλες φυλάσσονται από φιλόθρησκους που φρόντισαν να τις μεταφερθούν στην Ελλάδα. Οι ιερείς του χωριού ήταν: 1. Ο παπα-Ευδόκιμος, 2. ο παπα-Δημήτριος, 3. ο παπά-Ιορδάνης αδελφός της γιαγιάς μου, 4. ο παπα-Θόδωρος Τσαουσίδης, 5. ο παπα-Γεώργιος Παπαδόπουλος, 6. ο παπα-Παναγιώτης Τσαουσίδης, τελευταίος ιερεύς του χωριού. Ιεροψάλτες ήταν: α) ο Ηλίας Τσαουσίδης καλλίφωνος και ωραίος άντρας αδελφός του Παπα Παναγιώτη, β) ο Ευστάθιος Κατσανίδης (τη Κοτσής ο Στάθιον), γ) ο Γαβριήλ Παπαδόπουλος υιός του παπά-Γιορδάμ, δ) ο Ιορδάνης Φωτιάδης από το Άταλαν ανιψιός του πάπα-Γιορδάμ, ο Σεϊτανίδης Ευστάθιος και άλλοι. Ο Ευστάθιος Κατσανίδης κατοικεί στο Μελίσσι Γρεβενών. Το 1972, τον επισκέφτηκα για να του ζητήσω πληροφορίες, τότε μου έψαλε το Ασματικόν της Περιφοράς του Επιταφίου, «Τον Ήλιον κρύψαντα» σε ήχο πλάγιο του πρώτου. Το σχολείο το Καράπιρ είχε το λαμπρότερο διδακτήριο της περιοχής. Κτίστηκε πρόσφατα με τη συνδρομή και προσωπική εργασία των φίλεργων κατοίκων. Μου προξενούσε εντύπωση το Διευθυντήριον σε σχήμα εξαγωνικού πρίσματος στην είσοδο ανάμεσα στις δύο μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας, ώστε να φαίνονται απ’ τα δύο μεγάλα παράθυρα και να ελέγχονται μαθητές και δάσκαλοι. Το διδακτήριο κτίστηκε για 200 μαθητές. Δυστυχώς, στην εποχή που πήγα εγώ στο σχολείο καθώς στο Άταλαν ήταν κλειστό. Το 1918-1919, μόλις η νοτιοανατολική γωνιά της μιας αίθουσας καλύπταμε 20-30 μαθητές της πρώτης και δεύτερης τάξης. Δάσκαλοι που δίδαξαν στο Καράπιρ ήταν: 1. ο παπα-Δημήτριος Παπαδόπουλος, 2. ο Σεβαστιάδης Ευσταθιος, 3. ο Τσαουσίδης Ευστάθιος, 4. ο Κατσανίδης Θεόδωρος, 5. ο Παϊταρίδης Ευστάθιος, 6. ο Κατσανίδης Ευστάθιος, 7. ο Παϊταρίδης Χαράλαμπος. 8. ο Τσαουσίδης Μουράτης, 9. ο Καλαγασίδης Πολυχρόνης, 10. ο Φωτιάδης Ιορδάνης, 11. η Δέσποινα Σεβαστειάδου δασκάλα μου στην πρώτη τάξη κατά το 1918-1919 απόφοιτη του παρθεναγωγείου του Μαδέν και συμμαθήτρια της Ανατολής Φελέκη, 12. ο Αριστείδης Παπαδόπουλος του Γαβριήλ, τελευταίος δάσκαλός του σχολείου του Καράπιρ. Από τους δασκάλους που είπαμε ο Παϊταρίδης Ευστάθιος ήταν πνευματική μορφή της περιοχής. Τελειόφοιτος του Γυμνασίου Καισαρείας υπήρξε εγκυκλοπαιδικότατος και πνευματώδης, ηγετική μορφή, ακόμη και όταν ήταν μαθητής του ημιγυμνασίου του Μαδέν, οι μαθητές του ζητούσαν πληροφορίες και πολλές φορές οι καθηγητές τον καλούσαν στο γραφείο για να επαληθεύσουν κάποιο κείμενο. Επίσης από το Καράπιρ ήταν ο Θεολόγος (Καχριμανίδης Ηρωϊδης αλλά δίδαξε στα σχολεία της Άγκυρας και Χάιμανας. Το 1923, παρά τις αντιρρήσεις του Μητροπολίτου Αγκύρας Κωνσταντίνου, διενήργησε έρανο υπέρ των Ελλήνων αιχμαλώτων, τους οποίους αντιπροσώπευε ένας δάσκαλος από την Εύβοια, Κωνσταντίνος….. Στην Ελλάδα χειροτονήθηκε ιερέας και τώρα συνταξιούχος αναπαύεται στα Γιαννιτσά. Ο γιος του, παπα-Χαράλαμπος είναι προϊστάμενος της Αγίας Τριάδος Θεσσαλονίκης. Το Καράπιρ είχε τους περισσότερους δασκάλους από όλα τα άλλα χωριά. Δεν υπάρχει χωριό στο οποίο να μην εδίδαξε δάσκαλος Καράπιρλης. Σε αυτό συνετέλεσαν οι παρακάτω λόγοι: 1) το χωριό ήταν κοντά στο Ματέν και οι μαθητές ομαδικά ανεβοκατέβαιναν τα τέσσερα περίπου χιλιόμετρα, 2) δημιουργήθηκε μια παράδοση αγάπης στα γράμματα και έπαιρναν τις πρώτες βάσεις στα ωραία διδακτήρια του Καράπιρ, και 3) όπως μου είπε ο καθηγητής κ. Γεώργιος Φελέκης, οι μαθητές του Καράπιρ διακρίνονταν για την ευφυία και επιμέλειά τους. Πολλοί ήταν και αυτοδίδακτοι, όπως Ευστάθιος Σεβαστιάδης που μόνος του έμαθε Γαλλικά και πήγε στο Καράπιρ ειδική επιτροπή που του χορήγησε το σχετικό τίτλο μετά από εξετάσεις.
Το παρθεναγωγείο. Από τα 30 ελληνικά χωριά της περιοχής του Μαδεν μόνο 3 είχαν παρθεναγωγεία. Το Μαδέν, το Κιουλίκ και το Καράπιρ. Το διδακτήριο του ήταν απέναντι από το διδακτήριο του σχολείου. Σε αυτό εδίδαξαν πολλοί από τους παραπάνω δασκάλους και ειδικά η ευθυμία Παπαδοπούλου, κόρη του παπα-Γιορδάμ και θεία του Αριστείδη Παπαδόπουλου. Τελευταία μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, διέκρινα την επιγραφή Παρθεναγωγείον. Δεν λειτουργούσε πια, το χρησιμοποιούσαμε ως τόπο για τα παιχνίδια μας.
Εξωκκλήσια. Στα νότια του Καράπιρ και σε απόσταση 3 χιλιομέτρων πάνω σε ένα ύψωμα ήταν το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής. Τη λέγαμε «Τη Τσοκλή η Παναγία». Αυτό το εξωκλήσι το διεκδικούσαν οι Μαδενλήδες. Σε ένα πανηγύρι την Παρασκευή της Διακαινησίμου εβδομάδας έγινε επεισόδιο και οι Καράπιρληδες έδειραν τους Μαδεντζήδες. Τότε επενέβη η αστυνομία και επέβαλαν μεν στους Καράπιρληδες πρόστιμο 20 μετζιτίων, όμως το εξωκλήσι περιήλθε στην απόλυτη κατοχή του Καράπιρ. Από τότε οι Καράπιρληδες υπερηφανεύονταν για «τη Τσοκλή την Παναϊα». Άλλο εξωκλήσι ήταν του προφήτη Ηλία, ανατολικά του Καράπιρ και νότια του Εβτζή πάνω σε ένα αλπικό τοπίο. Σε αυτό το πανηγύρι (20 Ιουλίου) έρχονταν κάτοικοι του Καράπιρ με τα τέσσερα χωριά του Άταλαν, Γούρντινι, Τοχούζ, του Μαντέν και τούρκοι από το Ορτά-κιοϊ και το Τσουρφαλού. Και εδώ κάποτε έγινε ένα σοβαρό επεισόδιο, Καράπιρληδες και Εβτζηλήδες συνεπλάκησαν. Πάνω στη συμπλοκή ένας Εβτζηλής πέταξε μια πέτρα και έκοψε το σαγόνι του Βασιλείου Αμανατιάδης από το Καράπιρ. Επί δύο μήνες οι Εβτζηλήδες για να πάνε στο Μαδέν έκαναν το γύρο από το Άταλαν. Επενέβησαν όμως οι συνετοί και αποκατέστησαν τις σχέσεις τους. Αριστερά από το Μουσουράτ πάνω σε ένα ύψωμα ήταν το μεγάλο χωριό του Κοπέλ και κάτω χαμηλά τα χωράφια των Δεληγιαννάντων και Καχριμανάντων. Πιο κάτω ήταν το μικρό παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου και τα ερείπια του μικρού συνοικισμού που αποτέλεσε τον πυρήνα του Καράπιρ. Από εκεί μεταφέρθηκε και κτίστηκε το σημερινό χωριό. Ακόμα ήταν και άλλα παρεκκλήσια ερειπωμένα, αλλά πάλι με λίγα ίχνη όπως η Αγία Βαρβάρα στο βόρειο άκρο του χωριού, ο Άγιος Κωνσταντίνος, ο Άγιος Θεόδωρος στα Τσουρούφε και ο Άγιος Κλήμης κοντά στο σπίτι του Καχριμάν. Προύχοντες του χωριού. Μεγάλος προύχοντας του Καράπιρ και μετέπειτα ιερέας ήταν ο παπά-Ιορδάνης Παπαδόπουλος, πατέρας του Γαβριήλ και παππούς του Αριστείδη. Άλλοι ήταν ο Βασίλειος Καχριμανίδης, ο Ιορδάνης Καραμιχαηλίδης (Μπάλαγας), ο Ευστάθιος Σεϊτανίδης (τη Κοτσής ο Γιώργος), ο Ηλίας Τσαουσίδης που τελευταία δεν έδειξε καλή διαγωγή. Γενικά φερόταν στους κατοίκους σαν σατράπης και εκμεταλλευόταν τους φτωχούς. Κάποτε επιστράτευσε 20 βοδάμαξες και ήρθε και έκοψε το δάσος από βελανιδιές στο Άταλαν. Το δάσος αυτό το φύλαγαν ως κόρη οφθαλμού, γιατί απ’ αυτό έπαιρναν τα υλικά για τα γεωργικά εργαλεία όλοι οι γεωργοί της περιοχής. Στην Ελλάδα ήρθαν άλλοι το 1923 και άλλοι το 1924 και εγκαταστάθηκαν στην Άνοιξη Γρεβενών, στο Μελίσσι και στην Κιβωτό Γρεβενών, στη Δήμητρα Σερρών και μεμονωμένα σε άλλα σημεία της Μακεδονίας και στη Νέα Ιωνία Αττικής.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου του Καράπιρ.
Το χωριό Καράπιρ είχε το νεότερο και ωραιότερο διδακτήριο και τον λαμπρότερο ναό μετά το Ματέν. Ο ναός μαρμαρόκτιστος ήταν ρυθμού βασιλικής με 2 σειρές παράθυρα χωρίς ημικύκλιο (κόγχη) στο Ιερό. Είχε 2 εισόδους (πύλες) αψιδωτές χωρίς πόρτες βορεινή και νότια που οδηγούσαν στο μεγάλο νάρθηκα. Από εκεί μια σκάλα οδηγούσε στο γυναικωνίτη και άλλη στο κωδωνοστάσιο. Η στέγη ήταν περίτεχνη πυραμιδοειδής με ευρωπαϊκά κεραμίδια. Στο νάρθηκα ήταν η μεγάλη είσοδος του ναού. Πάνω στο υπέρθυρο υπήρχε περιγραφή αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο που σώζεται ως τώρα. Είναι γραμμένη με μικρά στοιχεία, όχι κεφαλαία, όμως καλλιγραφικά με κυανή μελάνη και καθώς οι τούρκοι κατέβαζαν την πολύτιμη βαριά από κέδρο ξυλεία λόγω τριβής, εφθάρησαν τα στοιχεία και είναι δύσκολη η ανάγνωση. Μόλις κατορθώσαμε να διαβάσουμε το: « Όσιε Μεγαλομάρτυς Γεώργιε…». Ίσως κάποιος ηλικιωμένος να θυμάται το κείμενο ολόκληρο. Το δάπεδο του ναού ήταν πλακοστρωμένο, είχε στασίδια δεξιά και αριστερά με 2 σειρές στη μέση που χώριζαν το ναό σε 3 κλίτη. Τέσσερις κολόνες από κέδρο άτρωτες από το σαράκι συγκρατούσαν τη βαριά στέγη και οροφή. Στο τέμπλο υπήρχαν τρείς τοξοειδείς πύλες: η ωραία, η βορεινή και η νότια. Στηρίζονταν πάνω σε 4 μικρές συμπαγείς κολώνες (πεσσούς). Οι αψίδες συγκρατούσαν την επάνω τοιχοποιία με κυβόλιθους (εικονοστάσι). Από τις 2 κολώνες της Ωραίας Πύλης επεκτείνονταν προς το ιερό άλλες 2 αψίδες κάθετες προς τις άλλες του τέμπλου. Δεξιά και αριστερά και χώριζαν το ιερό σε 3 τμήματα: στο κεντρικό, όπου ήταν η Αγία Τράπεζα, στο βορεινό όπου ήταν η κόγχη της Προσκομιδής (υπάρχει ακόμη και τώρα) και στο νότιο που ήταν το Σκευοφυλάκιο. Πάνω από τις δύο αυτές κολόνες υπήρχαν ανά 2 κιονόκρανα, θαυμάσια λαξευμένα σε κόγχες, για να τοποθετούνται τα κηροπήγια. Πόσες άραγε λαμπάδες κάηκαν για να φωτίσουν το Ιερό Βήμα κατά τις νυχτερινές ακολουθίες των μεγάλων εβδομάδων; Το τέμπλο ήταν μέγα, γεμάτο από μεγάλες και μικρές εικόνες μεγάλης αξίας. Υπήρχαν αναρτημένες και άλλες εικόνες και στο υπόλοιπο μέρος του ναού. Το δεσποτικό ήταν κατασκευασμένο από κέδρο, το ίδιο και ο άμβωνας. Οι κρυστάλλινοι πολυέλαιοι, οι ασημένιες καντήλες, οι εικόνες, όλα έδιναν μια φαντασμαγορική όψη στο ναό κατά τις βραδινές ακολουθίες των Νυμφίων. Σημειώνουμε εδώ ιδιαίτερα ότι η εικόνα της Παναγίας στο αριστερό μέρος της Ωραίας Πύλης ήταν το Άξιον Εστίν, δηλαδή η Παναγία δεν κρατούσε ως βρέφος τον Χριστό. Το 1923, οι τελευταίοι κάτοικοι συγκέντρωσαν τις εικόνες, έκαψαν τις μικρές και έφεραν τις μεγάλες στην Ελλάδα. Πολλές από αυτές βρίσκονται στα χέρια ευλαβών, ιδιωτών και μερικές στους ιερούς ναούς Άνοιξης και Μελισσίου Γρεβενών. Η εικόνα της Παναγίας νομίζω βρίσκεται στον Άγιο Νικόλαο Μελισσίου Γρεβενών. Δεν κρατεί τον Χριστό. Ένας οποιοσδήποτε σημερινός αρχιτέκτων, νομίζω θα έμενε έκπληκτος αντικρίζοντας αυτά τα ερείπια, γιατί είναι χτισμένα βάσει σχεδίου μελέτης τόσο τέλειας, ώστε δεν παρεκκλίνει καμία γραμμή από τη θέση της. Δεν υπάρχει προχειρότητα, αλλά τελειότητα. Αιωνία η μνήμη αυτών που κατασκεύασαν το ιερό ναό του Καράπιρ. Ο Θεός να αναπαύσει την ψυχή τους. Η περιγραφή αυτή η τόσο μικρή, ας είναι ένα μνημόσυνο για αυτούς που μας άφησαν αυτό το μνημείο που προξενεί το θαυμασμό μας και σήμερα αν και ερειπωμένο. Ακ Δάγ Μαδέν (AkDagMadeni) Ιστορία - Λαογραφία - Πολιτισμός