Το Χαπές̆ (Χαπές) της επαρχίας Κολωνίας του Πόντου (4ο Μέρος) του Σάββα Ιωακειμίδη Πηγή: Ποντιακή Εστία. Αφιέρωμα στα χωριά Αρμούτ Τσαϊρ & Δερέ Κιοϊ.
4) Το τέταρτο χωριό του Χαπέσ̆ προς τα βόρεια του Κύρ-Μπαγή και σε απόσταση 6 και πλέον χιλιομέτρων από αυτό ευρισκόμενο είναι το Αρμούτ Τσαϊρ. Το χωριό αυτό πριν από τις εκτοπίσεις κατά τον Ιούλιο του 1921, αριθμούσε 45 οικογένειες, είχε περικαλλέστατο ναό επ’ ονόματι του Αγίου Γεωργίου τιμωμένον και νεόδμητο με 2 ιερείς και σχολείο με 4 τάξεις του Δημοτικού και 2 του Αστικού.
Αρμούτ Τσαϊρ & Δερέ – Κιοϊ χωρία Χαπές̆ επαρχίας Κολωνίας Πόντου (4) - Σάββα Ιωακειμίδη. Οι κάτοικοι του χωριού διακρίνονταν για την φιλομουσία τους. Το χωριό ανάδειξε δημοδιδασκάλους και προ πάντων το γνωστότατο καθόλο το τμήμα του Χαπέσ̆ μουσικολογιώτατο αείμνηστο Ιορδάνη (τον Γιορδάμ) Ιωάννου Περπερίδη, ο οποίος υπήρξε μαθητής του διάσημου ανά τον Πόντο Μουσικοδιδασκάλου Τριαντάφυλλου Γεωργιάδη, Πρωτοψάλτη της Μητροπόλεως Τραπεζούντας. Εκ του χωρίου τούτου απεστάλησαν πρώτα σε πόλεις και κωμοπόλεις των οποίων ήκμαζαν τα σχολεία μαθητές για τις περαιτέρω σπουδές τους, οι οποίοι επιστρέφοντες εγίνοντο διδάσκαλοι και διέδιδαν την ελληνίδα (ελληνική) φωνή στα γύρω χωριά. Από αυτούς τους διδασκάλους υπήρξε και ο αείμνηστος Ηλίας Χ”Χαραλαμπίδης, ο κατόπιν Π” Ηλίας, ο οποίος χρημάτισε κατά τα πρώτα έτη της μαθητείας μου και δικός μου δάσκαλος. Αλλ’ ατυχώς εκ του χωρίου τούτου εξήλθον και άτομα τα οποία έβλαψαν πάρα πολύ την κοινή υπόθεση του Χαπέσ̆, όπως θα γίνει λόγος στο κεφάλαιο, «Tο Xαπέσ̆ και ο Ποντιακός αγών. Πώς και πότε έφθασαν στην Ελλάδα και που εγκαταστάθηκαν οι κάτοικοι του χωριού αυτού, όπως και όλων των άλλων χωριών του Χαπέσ̆ θα γίνει λόγος σε ιδιαίτερο κεφάλαιο.
5) Δερέ – Κιοϊ. Βορειότερα του Αρμούτ Τσαϊρ και σε απόσταση 15 λεπτών από το κέντρο Σερεφιέ μέσα σε στενή κοιλάδα που διαρρέεται από τις πηγές του Ίριδος ποταμού (Γεσίλ Ιρμάκ), που πηγάζει από το Κιοσέ Δάγ βρίσκεται το χωριό τούτο. Κατά την παράδοση το Δερέ Κιοϊ υπήρξε από τα πρώτα οικισθέντα χωρία καθώς και το πλησιόχωρον Τζελέπ. Πριν τις εκτοπίσεις του 1921, επί κεμάλ αριθμούσε περί τις 95 οικογένειες. Είχαν και αυτοί περικαλλή Ναό επ’ ονόματι του Αγίου Δημητρίου με 3 ιερείς και λιθόκτιστο σχολείο τριτάξιο. Διακρίνονταν για τη φιλομουσία και προοδευτικότητα τους. Το χωριό αυτό ανέδειξε πολλούς και ικανούς τεχνίτες και αρχιτέκτονες γνωστότατους στο νομό Σεβάστειας, μεταξύ των οποίων διακρινόταν ο Β. Χριστοφορίδης (Ουστάπασης), Φωτιάδης Δημήτριος, Γαϊτανίδης Ευθύμιος Συμεωνίδης Ιωακείμ, ο Σαγήρ Ηλίας και άλλοι. Άπαντα τα δημόσια κτίρια της Σεβάστειας, γέφυρες και άλλα κοινωφελή έργα έφεραν τη σφραγίδα της αρχιτεκτονικής τους αλλά και άλλους πολλούς χτίστες και μαραγκούς ανέδειξε το χωρίον τούτο. Και ολίγη προϊστορία του χωρίου. Καθώς άκουσα και έμαθα από τον ογδονταετή και πλέον κ. Φωτιάδη Δημήτριο, αρχιτέκτονα, εγκατεστημένο ήδη μετά των υιών συγγενών και εγγονών του στο Ζερβοχώρι Ναούσης. Το Δερέ Κιοϊ ιδρύθηκε το 1792, δηλαδή πριν από 160 χρόνια(160 μέχρι το 1952 οπότε γράφτηκε το παρόν έργο, αλλά με σημερινή απόσταση 231 χρόνια), οι πρώτοι οικιστές ήταν τρεις οικογένειες, από τις οποίες προήρχετο και ο προπάππους του Φωτιάδης Ιωάννης, ο οποίος τότε ήταν μόλις 4 ετών. Οι τρεις οικογένειες προέρχονταν απ’ το χωριό Τρουπτζή (Τρουψή) γενέτειρα του γνωστού ανά τον ποντιακόν κόσμο κ. Γεωργίου Στρουθόπουλου, εμβριθούς καθηγητού της φιλολογίας, κείμενον εις την περιοχή Νικοπόλεως του Πόντου. Οι τρεις οικογένειες εντός ολίγων ετών ανήλθαν σε 40 δια της εισροής και άλλων από τα χωριά της Αργυρουπόλεως και μάλιστα από τα χωριά Μακρυνάντων και Γαϊτανάντων οι οποίοι ως σήμερον φέρουν τα επώνυμα αυτά. Κατά το 1878, οπότε επιτράπηκε η μετανάστευση των καταδυναστευόμενων Ελλήνων από τους τούρκους προς τη Ρωσία, όλοι οι κάτοικοι του χωριού υπό την αρχηγία του Π”Δημητρίου μετανάστευσαν στη Ρωσία. Εκκενωθέντος του χωρίου εγκαταστάθηκαν σε αυτό Κιρκάσιοι εκδιωχθέντες από τη Ρωσία, αλλά επειδή, όπως αφηγήθηκε ο αυτός ομιλητής μου εν Ρωσία, ούτε σχολεία επέτρεψαν εις αυτούς να έχουν ούτε εκκλησίες, αναγκάστηκαν να επιστρέψουν πάλι στο χωριό τους όπου και ηύραν τους Κιρκασίους με τους οποίους διαμοιράστηκαν εξίσου τους αγρούς και συνέζησαν για 15 έτη. Αργότερα οι Κιρκάσιοι μετώκησαν εις Ουζούν Γιαγλά̤ της Σεβαστείας υπό την αρχηγία ενός Τζομάκ βέη. Παρέμειναν παρά ταύτα εν Ρωσία δέκα οικογένειες εγκατασταθείσες εις Κιρίασκαγια και Αμπίνσκαγια. Το Χαπές̆ της επαρχίας Κολωνίας του Πόντου
Έπεται συνέχεια……..
Το Χαπές̆ της επαρχίας Κολωνίας του Πόντου Σάββα Ιωακειμίδη Πηγή: Ποντιακή Εστία. Αφιέρωμα στα χωριά Αρμούτ Τσαϊρ & Δερέ Κιοϊ.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
