Τζελέπ, Καγιά Τιπή, Οβατζίκ & Μουρασίλ χωρία Χαπές̆ επαρχίας Κολωνίας Πόντου του Σάββα Ιωακειμίδη
12) Τζελέπ. Είναι από τα αρχαιότερα εποικισθέντα χωρία του τμήματος Χαπέσ̆. Οι πρώτοι κάτοικοι ήλθαν κατά το 80% εκ των χωρίων Αργυρουπόλεως, καθώς και της λοιπής Χαλδίας.
Αυτοί ήσαν οι Αμανατίδηδες από το Σαραντάρ’ και οι Δεληγιαννίδηδες οι οποίοι ήταν τρεις αδελφοί, εκ των οποίων ο πρώτος εγκαταστάθηκε στο Κιζίκ, ο δεύτερος στο Τζελέπ’ και ο τρίτος στο Ακ Δαγ Μαδέν. Τζελέπ, Καγιά Τιπή, Οβατζίκ, Μουρασίλ χωρία Χαπές̆ επαρχία Κολωνίας Πόντου. Το χωρίον Τζελέπ’ είχε ιερό ναό επ ονόματι του Αγίου Γεωργίου και δημοτικό σχολείο μονοτάξιο το οποίο λειτουργούσε με 4 τάξεις. Και στο χωριό αυτό δίδαξα ως δημοδιδάσκαλος κατά τα σχολικά έτη 1904-1905. Χαμηλότερα του χωριού αυτού και σε ένα ποταμάκι το οποίο πηγάζει όπως και αλλού έχω ξαναπεί από το όρος Κιοσέ Δάγ που χρησιμεύει ως μία εκ των πηγών του Ίριδος (Γεσίλ ιρμάκ) βρίσκεται το τουρκικό χωρίον Κωστέν, οι κάτοικοι του οποίου χριστιανοί όντες προηγουμένως, εξισλαμίστηκαν αργότερα, όπως αναφέρει η παράδοση εις τούτο αποδίδουν και την ονομασία του Κωστέν (δηλαδή Κωνσταντίνος). Περί εξισλαμισμού χριστιανικών χωριών κατά τους σκοτεινούς εκείνους χρόνους του 17ου και 18ου αιώνος, αναφέρονται και άλλα δυτικότερα της περιφέρειας του Χαπέσ̆ ευρισκόμενα καθώς ήσαν τα σήμερον μουσουλμανικά χωρία Ουρουμτζούκ (δηλαδή Ρωμέϊκον) εκ του Ουρούμ ή ορθότερον Ρούμ και το Ερμένης της λέξεως παραγόμενης πιθανόν εκ του Ερμενή, δηλαδή Αρμένης και ότι των χωρίων τούτων οι κάτοικοι και γενικώτερα ολόκληρης της προς δυσμάς του Χαπέσ̆ εκτεινόμενης περιοχής του Έψηλα̤ ή ορθότερον Ύψηλα ήταν προηγουμένως χριστιανοί εξισλαμισθέντες καταφαίνεται: 1) Εκ των λειψάνων χριστιανικών ονομασιών. Παραδείγματος χάρη Τανάς Ομέρ (Τανάς = Αθανάσιος), Κιοσέν Χαφίζ και τα όμοια, 2) Εκ του γεγονότος του ότι εις το προαναφερθέν χωρίον Ουρουμτζούκ όπως είχα ακούσει από συγχρόνους μου πλην όμως πρεσβυτέρων τη ηλικία, εσώζετο υπόγειος χριστιανικός ναός, εις τον οποίο οι εισερχόμενοι τη νύχτα οι κατά το φαινόμενο μουσουλμάνοι ετέλουν τη χριστιανική αυτόν λατρεία και 3) και κυριότερον η κατατομή του προσώπου ανδρών και γυναικών των κατοίκων του Έψηλα και γενικώς τα χαρακτηριστικά αυτών και πολλά ήθη και έθιμα ήσαν παρόμοια προς τα των χριστιανών. Ένα από τα έθιμα του οποίου έχω άμεση αντίληψη ήταν και τούτο όταν τελείωναν τη ζύμωση του αλεύρου χάραζαν επ’ αυτού το σημείο του σταυρού.
13) Καγιά Τιπή. Ονομαζόταν έτσι το χωριό αυτό, διότι η βρισκότανε κάτω από τις υπώρειες ενός βράχου. Ήταν το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής. Οι κάτοικοι ανέρχονταν στους 1500. Χωριζόταν σε δύο ενορίες με δύο ναούς του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Αποστόλου Ανδρέα. Είχε και δύο δημοτικά σχολεία με 3 διδασκάλους στο καθένα. Στα σχολεία αυτά λειτουργούσαν και μία ή δύο γυμνασιακές τάξεις, όπως συνέβαινε και στα σχολεία άλλων χωρίων, στα οποία δίδασκαν τελειόφοιτοι ή ημι-τελειόφοιτοι γυμνασίων. Το χωριό αυτό ανέδειξε ζωγράφους και αγιογράφους και διδασκάλους, παρ’ ενός των οποίων Ηλία Καλουμένου έμαθα τα πρώτα μου γράμματα και προ πάντων το χωρίον αυτό ανέδειξεν ικανούς αρχιτέκτονες και επιδέξιους τεχνίτες.
14) Οβατζίκ. Το χωρίον Οβατζίκ απέχει μιάμιση ώρα από το χωριό Καγιά-Τιπή. Είχε τριάντα οικογένειες και εκκλησία επ’ ονόματι του Αγίου Γεωργίου και δημοτικό σχολείο με ένα διδάσκαλο.
15) Μουρασίλ. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το όνομα του χωριού Μουρασίλ προέρχεται από παραφθορά του σύνθετου ονόματος Μόρ Βασίλ’, δηλαδή Βασίλειος ο οποίος έχει χρώμα μελάνης και ο οποίος θα υπήρξε και κατά πάσα πιθανότητα ο πρώτος οικιστής του χωριού. Αριθμούσε και αυτό το χωριό περί τις πενήντα οικογένειες και είχε ναό επ' ονόματι του Αγίου Χαραλάμπους, ο οποίος πανηγύριζε στις 10 Φεβρουαρίου εκάστου έτους. Καθώς ενθυμούμαι από της μικρής μου ηλικίας, πολλοί ευλαβείς χριστιανοί έσπευδαν από τα πέριξ χωρία κατά την ημέρα αυτή για να συμμετέχουν στην πανήγυρη. Σημειωτέον ότι οι κάτοικοι των δύο τελευταίων χωριών εκαλούντο Δεσμενέτ’ και Χοψενέτ’ καθώς προέρχονταν από τα χωριά Δέσμενα και Χόψ̆α̤ της περιοχής Αργυρούπολης. Εδώ ολοκληρώνω την γεωγραφικο-ιστορική ταύτη έκθεση περί των ανωτέρω 15 χωριών, τα οποία και αποτελούν τα κυρίως χωριά του Χαπέσ̆. Υπάρχουν και άλλα πέντε χωριά τα οποία βρίσκονται εκτός μέν της περιφέρειας, πλην όμως βρίσκονταν πολύ κοντά όπως και αυτά είναι: Σενετζμενή, Δερμέν-Δασή προς τα βορειότερα άκρα και τα Κεμί-Μπεχή, Πιρέ-Δεδέ και Μαδέν προς τα ανατολικά και όπισθεν του όρους Κιοσέ Δάγ ευρισκόμενα. Περί τούτων θα ομιλήσω εις το προσεχές, αφού προηγουμένως συγκέντρωσε επαρκείς και εξακριβωμένες πληροφορίες.
Σάββας Ιωακειμίδης. Το Χαπέσ̆ και τα είκοσι χωριά του. Ποντιακή Εστία, Τεύχος 40, Θεσσαλονίκη 1953
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
