Η Άτρα της Χαλδίας του Πόντου

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Πόλεις - Περιοχές - Οικισμοί - Χωριά

Η ιστορία της Άτρας λένε ότι αρχίζει με την παρουσία του Θεόδωρου Γαβρά στην άλλοτε ακατοίκητη αυτή περιοχή. Τα στοιχεία που ενισχύουν την άποψη αυτή παρουσιάζουν πειστικότητα.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Γαβράς εκδιώχθηκε απ’ την Τραπεζούντα μετά από την συκοφάντηση του στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου ότι δήθεν επεδίωκε να επαναστατήσει εναντίον του για να πετύχει την ανεξαρτησία του. Η Άτρα της Χαλδίας του Πόντου . Αναγκάστηκε λοιπόν να φύγει απ’ την Τραπεζούντα κατευθυνόμενος προς το όρος της Ζύγανας και σε απόσταση 2 ωρών απ’ αυτό να χτίσει την ομώνυμη πόλη της Ζύγανας. Κι εκεί όμως συνάντησε το ίδιο πρόβλημα της συκοφαντίας από τους κατοίκους της Ζύγανας ώστε αναγκάστηκε να φύγει και να κατευθυνθεί προς το βουνό Φελέλλην. Κάποια στιγμή κάθισε να ξεκουραστεί και να ξεδιψάσει κοντά σε μια πηγή η οποία από τότε ονομάστηκε «Τη Γαβρά το πεγάδ’». Στη συνέχεια, στην ίδια τοποθεσία έξω και λίγο δυτικά από το μετέπειτα χωριό, είχε χτίσει φρούριο πάνω σε βράχο στο οποίο έβρισκαν καταφύγιο πολλοί χριστιανοί φυγάδες. Διασώζεται ως τις ημέρες το άσμα του Θεόδωρου Γαβρά στο οποίο εξυμνούνται τα κατορθώματα του στη Χαλδία της οποίας υπήρξε δούκας. Τα κατορθώματα του αναφέρονται κυρίως στην περίοδο 1080-1098 μ.Χ. οπότε είχε πιαστεί αιχμάλωτος απ’ τους σελτουζούκους τούρκους και μαρτύρησε στο Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολη) το 1098 μ.Χ. Λίγο πιο πάνω και βόρεια απ’ την Άτρα βρίσκεται επίσης «Τη Γαβρά το ραχ̌ίν». Ήταν ένα πέρασμα ανάμεσα στις ψηλές κορφές «Μακρύν Σκοπέλ» και «Αεσέρ» στα 2600μέτρα, του βουνού Κουλάτ Ντάγ απ’ όπου περνά ο συντομότερος δρόμος από την Χαλδία προς την Τραπεζούντα. Ονομάστηκε «Τη Γαβρά το ραχ̌ίν» επειδή πολέμησαν πολλάκις σ’ εκείνο το σημείο οι Γαβράδες. Για τον ανεψιό του Θεόδωρου Γαβρά του Α’, τον Κωνσταντίνο που έγινε δούκας 17 χρόνια μετά τον θάνατο του Θεόδωρου, υπάρχει ένα μοιρολόι που θρηνεί τον αποδεκατισμό των παλληκαριών (στρατού) του την ώρα που επιχειρούσαν να περάσουν το βουνό Κουλάτ Ντάγ εν μέσω σφοδρής χιονοθύελλας. Σ’ εκείνο το ίδιο σημείο και λίγο βορειοανατολικά της κορυφής “Αεσέρ” παλιότερα, ο Θεόδωρος Γαβράς ο Β’ συνέλαβε τον αρχηγό των τούρκων του Ικονίου Μελίκ και τον οδήγησε δέσμιο στον αυτοκράτορα Ανδρόνικο τον Γίδο. Πέρα απ’ τα παραπάνω, αναφέρεται και το γεγονός ότι στην Άτρα κατοικούσαν πολλές οικογένειες Γαβράδων. Ένας απ’ αυτούς, ο αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαβράς με την βοήθεια των υπολοίπων Γαβράδων του χωριού έχτισε τη βρύση (πεγάδ’) τη Γαβρά το 1901 δίνοντας του την ομορφιά και την μεγαλοπρέπεια που του άξιζε να έχει. Στην Άτρα υπήρχαν επίσης πολλά ερείπια βυζαντινών εκκλησιών (ναών) όπως της Μεταμόρφωσης του Κυρίου, του Αγίου Γεωργίου, της Ευαγγελίστριας κλπ. που μαρτυρούν με τον τρόπο τους την αρχαιότητα του τόπου και του χωριού. Μπορεί να προσθέσει κανείς πάνω σε όλα αυτά και την ετυμολογία της λέξης Άτρα που προέρχεται (σύμφωνα με τους συγγραφείς του παρόντος) απ’ τη λέξη άντρας, ανδρείος, όπως συνήθιζαν να αποκαλούν τον Θεόδωρο Γαβρά, οπότε δεν μένει λόγος αμφισβήτησης ότι όντως η Άτρα χτίστηκε ή σχετίζεται πολύ στενά με τον Γαβρά. Η Άτρα από φρούριο εξελίχθηκε σε χωριό εξ αιτίας του γεγονότος που αναφέραμε παραπάνω ότι δηλαδή κατέφευγαν εκεί για να προστατευθούν οι διωκόμενοι χριστιανοί. Εκεί, σιγά-σιγά αποψίλωναν τα δάση χτίζοντας κατοικίες οπότε δημιούργησαν το χωριό αποτελώντας τους πρώτους του κατοίκους που εγκαταστάθηκαν μόνιμα. Λογικά, αν έτσι έχουν τα γεγονότα, εικάζεται ότι ο μεγαλύτερος αποικισμός και εγκατάσταση πληθυσμών στην Άτρα συντελέστηκε μετά την άλωση της Τραπεζούντας το 1461, τότε που οι Έλληνες εγκαταλείποντας τις εστίες τους, κατέφευγαν στα απρόσιτα μέρη της Χαλδίας που ήταν απλησίαστα στους τούρκους κατακτητές. Πριν την ανταλλαγή η Άτρα είχε 150 ελληνικά σπίτια (οικογένειες), κατά δε τον Αχιλλέα Τσογγίδη 112 οικογένειες και 30 τουρκικά και υπάγονταν διοικητικά στην επαρχία της Αργυρούπολης της Τραπεζούντας. Ψηλά βουνά δεν υπήρχαν στο χωριό, εκτός από μια σειρά «ποντιακών άλπεων» από τις οποίες τα αξιολογότερα αναφοράς ήταν:
- Το Σεποτρύπ με υψόμετρο 1500 μέτρα περίπου
- Το Ασπρολίδ’ με υψόμετρο 700 μέτρα περίπου
- Του Αγίου Φωκά με υψόμετρο 1000 μέτρα περίπου
- Το Γαπένκ με υψόμετρο 1200 μέτρα περίπου
Υπήρχαν επίσης δύο λίμνες: η λίμνη Φελέλλην και η λίμνη Αγρικελήν. Είχε απέραντα δάση, υπολογίζονται σε 20 χιλιάδες στρέμματα περίπου (κατά τον κ Τσογγίδη) και είχαν τις ονομασίες: Κρύον πεγάδ’, Χατούν ολουγού, Βελονά, Αγρίδ’, Ζυγόν πουχά, τη Στοφόν το πεγάδ’, τη Παπαγιάν’ το δάσος. Τα βοσκοτόπια υπολογίζονταν σε 15 χιλιάδες στρέμματα περίπου (επίσης κατά τον κ Τσογγίδη) και έφεραν τις ονομασίες: Πριντσού, Μοσκώφ τσαϊρί, Μοξοψία, Κεράσ’, Χατούν ολουγού, Χαλία, Συμελίτσα, Σπέλος, Μαύρον χώμαν (κατά τον κ. Κ.Ν. Προκοπίδη). Οι κάτοικοι της Άτρας ζούσαν απ’ τη γεωργία και κτηνοτροφία και οι μεν ιδιοκτησίες γης κυμαίνονταν από 30 ως 50 στρέμματα ενώ τα ζώα ανά οικογένεια ήταν 4 βόδια και αγελάδες και 15 αιγοπρόβατα κατά μέσο όρο (πληροφορία κ. Τσογγίδη). Οι γεωργικές-αγροτικές εργασίες γίνονταν με τα μέσα της εποχής ήτοι στο όργωμα και αλώνισμα χρησιμοποιούσαν βόδια και ως εργαλεία είχαν ξύλινα αλέτρια, τουκάνια, καγάνια κλπ. Παρά το γεγονός ότι όλοι οι Ατρηνοί είχαν τον τρόπο τους στον βιοπορισμό, συνήθιζαν να μεταναστεύουν στη Ρωσία κι ένα μικρό ποσοστό στην Αμερική. Το χωριό, όπως και τα περισσότερα χωριά στον Πόντο, ακολουθούσε την παλιά πατριαρχική μορφή της οικογένειας και κοινωνίας. Τα συγγενικά σπίτια ήταν συγκεντρωμένα σε ξεχωριστούς μαχαλάδες που έφεραν το όνομα τους γένους τους. Έτσι στην Άτρα υπήρχαν 14 μαχαλάδες (ενορίες) :
Των Προκοπάντων
Των Γαβράντων
Των Τσογγάντων
Των Ζαχαράντων
Των Πολατάντων
Των Γαϊσάντων (Πελελέντων – Κοσμανάντων)
Των Κιζιράντων
Των Τσακαλάντων
Των Μακρεσάντων
Των Κογλερέντων (Ηλερέντων)
Των Κολογλάντων και
Των Κιζλερέντων
Και δυο τουρκικοί μαχαλάδες :
Των Τουρχανάντων και
Των Τζαχουράντων

Η Άτρα κατείχε μια εκτεταμένη έκταση που για να την περπατήσεις απ’ άκρη σ’ άκρη από ανατολικά προς δυσμάς ήθελες 7 ώρες με το πόδι κι από βορά προς το νότο 5 ώρες πάλι με το πόδι. Τα όρια της έφταναν ως την Αργυρούπολη στις θέσεις άσπρες πέτρες (Παγιάζ τασλάρ και Κενέκ πασί) δηλαδή μέχρι «τη Κανακότ’ το χωρίον», κι από το Κενέκ’ προς δυτικά μέχρι το Ποροτούρ’. Τα πιο κοντινά χωριά στην Άτρα ήταν : τα Μάλαχα που απείχαν μισή ώρα με τα πόδια, το Μοναστήρι τρία τέταρτα της ώρας, το τουρκοχώρι Μέξιφα μισή ώρα, το Καράσταφα, τα Χαλάζερα, το Χουρσούλ, το Τεβρεντζή, το Κατέν, το Μητή, η Ευρενή, το Μαρούφ και η Αργυρούπολη που απείχε 2 ώρες με τα πόδια. Κάθε μαχαλάς είχε τις δικές του βρύσες και οι πλέον γνωστότερες ήταν των Προκοπάντων των Τσογγάντων, των Πολατάντων, των Γαϊσάντων των Γαβράντων και των Κιζλερέντων. Η Άτρα είχε μια εκκλησία στο κέντρο του χωριού προς τιμή της Κοίμησης της Θεοτόκου και 13 παρεκκλήσια : του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Θεοδώρου, του Αγίου Κωνσταντίνου, του Αγίου Ακύλα, του Αγίου Φωκά, του Προφήτη Ηλία, των Αγίων 40 μαρτύρων (ή των Αγίων Σαράντα), των Αγίων Ασωμάτων, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Πέτρου και της Υπαπαντής του Σωτήρος Χριστού. Εφημέριοι στο χωριό χρημάτισαν οι: παπα-Αναστάσης Γαβράς, ο παπα-Θόδωρος Παπαδόπουλος, ο παπα-Νικόλας Μεταξάς και ο Γερβάσιος Πολατίδης (καλόγερος). Το οκτατάξιο Αστικό Σχολείο που βρισκόταν επίσης στο κέντρο του χωριού ιδρύθηκε από τον Νικόλαο Προκοπίδη (πατέρα ενός εκ των δύο αφηγητών μας) και τους συνεργάτες του Γρηγόριο Κωνσταντινίδη (ή Παπαρσέν’) και Κυριάκο Χρυσονίδη. Είχε πλούσια βιβλιοθήκη και τα βιβλία μετά την ανταλλαγή μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και βρίσκονται πια στην Παναγίτσα Εδέσσης, ενώ στους τοίχους της βιβλιοθήκης ήταν κρεμασμένες οι φωτογραφίες των μεγάλων ευεργετών οι οποίοι ήταν : ο Ιωάννης Κοσμάνωφ, ο Κωνσταντίνος Σαχαρίδης, ο Ιωάννης Πολατίδης, ο Απόστολος Γαβράς και ο Ευθύμιος Νικ. Προκοπίδης. Στο σχολείο φοιτούσαν περίπου 145 μαθητές και διδάσκονταν εκτός από Ελληνικά κι άλλες τρείς γλώσσες ήτοι τουρκικά, γαλλικά και ρωσικά. Διευθυντές στο σχολείο χρημάτισαν οι : Γεώργιος Μεταξάς, Γεώργιος Ζαμανόπουλος, και δάσκαλοι οι : Γεώργιος Γεωργιάδης, Θεόδωρος Γεωργιάδης, Ιωάννης Γρηγοριάδης, Παναγιώτης Πολατίδης, Ιωάννης Κωνσταντινίδης, Ιωάννης Γ. Μεταξάς, Ιγνάτιος Προκοπίδης, Ιωάννης Σεμερτζίδης, Γεώργιος Στυλ. Μεταξάς, Γεώργιος Μαυρόπουλος, Θεόδωρος Προκοπίδης, Αχιλλέας Τσογγίδης, και Μωυσής Ταρασίδης. Ανάμεσα στους παραπάνω δασκάλους ήταν και ο Ιωάννης Μεταξάς του Γεωργίου ο οποίος δίδασκε στην Αστική Σχολή της Άτρας είκοσι συνεχή έτη. Όταν οι Ρώσοι κατέλαβαν την Τραπεζούντα οι τούρκοι απήγαγαν τον Ιωάννη κι από τότε χάθηκαν τα ίχνη του (προφανώς τον σκότωσαν). Στο ίδιο χωριό υπήρχαν δύο μπακάλικα : του Γρηγόρη Κωνσταντινίδη (ή Παπαρσέν’) και του Γεωργίου Αβραμίδη (ή Μαλακάν’) που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των κατοίκων. Άλλα μαγαζιά ή καφενεία δεν υπήρχαν. Προύχοντες του χωριού ήταν οι: Νικόλαος Γρηγορ, Προκοπίδης, Γεώργιος Αβραμίδης, Θεόδωρος Μιχαηλίδης, Γρηγόριος Κωνσταντινίδης (ή Παπαρσέν’), Απόστολος Γαβράς, Αναστάσιος Μακρίδης, Κυριάκος Χρυσονίδης, Ισαάκ Μεταξάς, Ιωάννης Παπανικολάου, Θεόδωρος Πολατίδης (σανκίο), Κωνσταντίνος Γαϊσίδης, Γρηγόριος Τσογγά (ή Καρσάν), Ιωάννης Κοσμίδης ή Κοσμάνωφ, Κωνσταντίνος Γ. Σαχανίδης, Ιωάννης Πολατίδης και Ευθύμιος Προκοπίδης. Απ’ εκείνους: Απόστολος Γαβράς, Ιωάννης Κοσμίδης ή Κοσμάνωφ, Κωνσταντίνος Γαϊσίδης, Ιωάννης Πολατίδης, Ευθύμιος Προκοπίδης & Κωνσταντίνος Γ. Σαχανίδης υπήρξαν μεγάλοι ευεργέτες του χωριού ενώ οι Κοσμάνωφ – Σαχαρίδης και Πολατίδης υπήρξαν και Εθνικοί Ευεργέτες καθώς ενίσχυσαν οικονομικά το έθνος στέλνοντας χρήματα απ’ τη Ρωσία όπου βρίσκονταν κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων 1912-1913. Ελέχθη τότε μάλιστα ότι είχαν ανακηρυχτεί επίτιμοι δημότες Αθηνών. Η Άτρα ανέδειξε πολλούς μορφωμένους , ανάμεσα στους οποίους ήταν οι : Ιωάννης Σεμερτζίδης (Μιχαήλ και Γρηγόριος), ο Δημήτριος Ν. Ζαχαριάδης, ο Γεώργιος Ι. Μεταξάς, ο Γαβριήλ Αδριανού Πολατίδης, ο Γεώργιος Στυλ, Μεταξάς, ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης, και ο Σπυρίδων Θεοδώρου Πολατίδης. Αξιολογότεροι εξ’ αυτών λόγω της σταδιοδρομίας τους ήταν ο Ιωάννης Προκοπίδης του Νικολάου ο οποίος χρημάτισε βουλευτής επι 30 χρόνια στην Ελλάδα και ο Ιωάννης Γρηγ, Κωνσταντινίδης (ή Παπαρσέν’) ο οποίος εκλέχτηκε το 1928 γερουσιαστής. Όπως όλα τα χωριά έτσι και η Άτρα είχε τους δικούς της λυράρηδες και οργανοπαίκτες άλλων οργάνων (τουλούμ’). Οι καλύτεροι ήταν ο Νικόλαος Προκοπίδης του Γρηγορίου, ο Ανέστης Χρυσονίδης, ο Ιωάννης Παπανικολάου Μεταξάς, ο Παναγιώτης Αδαμίδης, ο Γιάννης Αδαμίδης, ο Γεώργιος Αβραμίδης, ο Αβραάμ Αβραμίδης και ο τουλουμτσής Γεώργιος Τουζμάνωφ. Με τους ντόπιους τούρκους του χωριού μας τα παλιότερα χρόνια η ζωή κυλούσε αρμονικά. Μετά το 1908-1909 οπότε κυριάρχησε το κίνημα των νεοτούρκων, η ζωή στο χωριό άρχισε να γίνεται ανυπόφορη. Τα προβλήματα τα δημιουργούσαν τούρκοι από διπλανά ή απομακρυσμένα τουρκικά χωριά. Μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων απ’ τον Πόντο το 1918 και συγκεκριμένα το 1919 οι Έλληνες Ατρηνοί αναγκάστηκαν να αντισταθούν ένοπλα στους τούρκους επιδρομείς. Σε μια τέτοια μάχη τραυματίστηκε θανάσιμα ο αδερφός του αφηγητή μας Ευθύμης Προκοπίδης. Από το 1922 κι ύστερα ξεκίνησαν οι περισσότεροι διωγμοί που ανάγκασαν πολλούς να εγκαταλείψουν τις εστίες τους χωρίς να μπορούν να πάρουν τίποτε μαζί τους. Απ’ την Άτρα φύγαμε με την ανταλλαγή το 1924 (συνεχίζει η αφήγηση). Με ζώα κατεβήκαμε ως την Τραπεζούντα κι από κει μας έβαλαν στα πλοία που μας έφεραν στον Πειραιά. Προσωρινά μας εγκατέστησαν στην Δραπετσώνα κι από κει άλλους τους εγκατέστησαν οριστικά στην Παναγίτσα Εδέσσης άλλους στην Αριδαία και τη Θεσσαλονίκη, ενώ 5 οικογένειες στις Πέτρες Αμυνταίου. Κατά τον ξεκληρισμό μας, αγνοήσαμε κάθε έγνοια για τα προσωπικά μας πράγματα και ενδιαφερθήκαμε μόνο για τη μεταφορά των εικόνων και των σκευών της εκκλησίας του χωριού μας. Έτσι χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον του εκκλησιαστικού επιτρόπου του χωριού Ευσταθίου Τσογγίδη, που κοιμήθηκε στην Παναγίτσα το 1933, καταφέραμε να φέρουμε όλη τη βιβλιοθήκη του σχολείου μας, πολλές παλιές εικόνες , εξαπτέρυγα, λάβαρα, εκκλησιαστικά βιβλία, ιερά σκεύη ακόμα και τις καμπάνες της εκκλησίας και τα εναποθέσαμε στην εκκλησία και στο σχολείο της Παναγίτσας. Τελειώνοντας, νομίζουμε πως πρέπει να αναφέρουμε ακόμα πως η αξέχαστη Άτρα κατείχε μια εκτεταμένη έκταση που για την περπατήσεις από τα ανατολικά προς τα δυτικά, ήθελες 7 ώρες με το πόδι κι από βόρεια προς τα νότια 5 ώρες πάλι με το πόδι. Τα όρια της έφταναν ως έξω από την Αργυρούπολη, στις θέσεις Άσπρες Πέτρες (Παγιάζ Σασλάρ και Κενέν Πασί), δηλαδή μέχρι τη Κανακότ΄ το χωρίον, και από το Κενέκ΄ προς τα δυτικά μέχρι το Ποροτούρ΄. Τα πιο κοντινά χωρία στην Άτρα ήταν τα : Μάλαχα, που απείχαν μισή ώρα με το πόδι, το τουρκοχώρι Μέξιφα μισή ώρα με το πόδι, το Καράσταφα, τα Χαλάζερα, το Χουρσούλ, το Τεβρεντζή, το Κατέν, το Μητή, η Ευρενή, το Μαρούφ και η Αργυρούπολη που απείχε 2 ώρες με το πόδι. (Αφήγηση : Κυριάκος Νικ. Προκοπίδης Αριδαία Αλμωπίας & Αχιλλέας Τσογγίδης Παναγίτσα Εδέσσης)

Στο περιοδικόν Ποντιακά Φύλλα, διαβάζουμε τα κάτωθι για την Άτρα της Αργυρούπολης του Πόντου : Άτρα, τουρκιστί Αίτραι, είναι η ονομαστή αρχαία πόλη των Βυζαντινών χρόνων που άκμασε κι έγινε διάσημη με το όνομα Άτρα. Βρίσκεται σε κοιλάδα που τη διασχίζει ρυάκι το οποίο κατέρχεται από το οροπέδιο του Προφήτη Ηλία και του Αίτρια-δαγή, και χύνεται στον ποταμό Καραμουσταφά. Απέχει δύο ώρες από την Αργυρούπολη προς τα Νοτιοδυτικά και συνδέεται με αυτήν με πλακόστρωτη οδό που είχαν χτίσει οι αρχιμεταλλουργοί, καθώς είναι γνωστό πως οι Ατρενοί διέπρεψαν ως αρχιμεταλλουργοί εξ’ ου και ο πολυτάλαντος ναός τους. Διαιρείται στις εξής ενορίες:
Πολατάντων με 17 οικογένειες,
Πελελέντων με 6 οικογένειες,
Ζεχιράντων με 12 οικογένειες,
Κιορογλάντων με 6 οικογένειες,
Τσογκάντων με 16 οικογένειες,
Προκοπάντων με 12 οικογένειες,
Σαχαράντων με 12 οικογένειες,
Δεμιρτσιάντων
Κιζιράντων με 25 οικογένειες,
Γαβράντων με 12 οικογένειες,
Υπαπαντής,
Κοζλερέντων με 22 οικογένειες,
Γαϊσάντων με 8 οικογένειες,
Πεκιρογλάντων με 18 οικογένειες,
Μακρισάντων με 2 οικογένειες και με τα εις αυτήν υπαγόμενα πέριξ χωρία: Μάλαχα, Χάσκιοϊ, Μοναστήρ, Γαλάζερα, Μαρούφ, Δεβρεντσή, Χρυσούλ και Τσαρούχενα και έχει η κυρίως Άτρα 140 οικογένειες ομογενών και 30 τουρκικές. Ο λαμπρός της ιερός ναός τιμάται στην Υπαπαντή του Σωτήρος Χριστού. Έχει διαπρεπή αστική σχολή με δύο γυμνασιακές τάξεις που διοργανώθηκαν από τον διαπρεπή αλλά άτυχο διδάσκαλο Θεόδωρο Γεωργιάδη με τη γενναία χορηγία των φιλόμουσων Ατραίων και δη των μεγάλων ευεργετών Ιωάννη Κοσμάνωφ, και Κωνσταντίνου Σαχαρίδη, διαπρεπών εργολάβων εκ Ρωσίας. Οι κάτοικοι της Άτρας ήταν εθνικόφρονες και ολοπρόθυμοι προς κάθε καλό έργο. Η Άτρα υπήρξε πατρίδα των διάσημων και διαπρεπών επι της Βυζαντινής περιόδου ηγεμόνων και στρατηγών Γαβράδων και του Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου του Γαβρά όπου υπάρχει παρεκκλήσιο κάτω από την ενορία των Πολατάντων. Στην έξοδο του χωριού υπάρχει μέσα στους βράχους ένα φρούριο από την Βυζαντινή εποχή με ναό εις την Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού. Στην Άτρα φονεύθηκε ο εθνομάρτυρας και μέλος της φιλικής εταιρίας Ιάκωβος Γρηγοράντης. Από την Άτρα μετανάστευσε στην Αργυρούπολη η διαπρεπής οικογένεια των Πολατάντων. Στην οδό από την Αργυρούπολη προς την Άτρα βρίσκεται η καλλίκρηνος και ιδιόκτητη βρύση των Γαβράδων με παγωμένο νερό. Άγιος Μεγαλομάρτυς Θεόδωρος ο Γαβράς από την Άτρα της Χαλδίας του Πόντου Πολλοί απ΄ τους Γαβράδες μετοίκησαν σε διάφορα μέρη του Πόντου και ιδιαίτερα στα Ιεροσόλυμα και στο Μπουένος Άιρες της Αμερικής. Οι Ατρενοί όταν ήρθαν στην Ελλάδα, κατοίκησαν στην περιφέρεια της λίμνης Οστρόβου (παλιά ονομασία της λίμνης Βεγορίτιδας η οποία είναι λίμνη της περιφέρειας Μακεδονίας, η τρίτη μεγαλύτερη λίμνη σε έκταση της Ελλάδας. Έχει έναν υπερ-τοπικό χαρακτήρα, καθώς διοικητικά ανήκει στους νομούς Πέλλας και Φλώρινας και στους Δήμους Αμυνταίου και Έδεσσας). Οι κτηνοτρόφοι της Άτρας κατά την Άνοιξη έβγαιναν για παραθερισμό στις υπώρειες του Κιαβούρ δάγ στο παρχάρι Χασάν ογλού. Ακολουθείστε και τον παρακάτω σύνδεσμο για περισσότερη ανάγνωση αναφορικά με την Άτρα της Χαλδίας του Πόντου Η Άτρα της Χαλδίας της περιφέρειας Τραπεζούντος του Πόντου.