Η εορτή της Θεομήτορος αποτελούσε το κορύφωμα όλων των εορταστικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων σε όλη την περιφέρεια Τραπεζούντος και Χαλδίας. Αλλά και τα Χριστούγεννα με την εωθινή λειτουργία μέσα στο Χειμώνα, επίσης όμως και η Λαμπρή (το Πάσχα) με τις λαμπάδες, τα αυγά, το Χριστός Ανέστη που αποτελούσε το χαιρετισμό μέχρι της Αναλήψεως του Κυρίου, και τέλος η εορτή του Αγίου Γεωργίου στην αρχή της Άνοιξης.

Παντελή Ηλ,. Μελανοφρύδη Β' Μέρος. ΙΔΡΥΣΙΣ. Παντελή Μελανοφρύδη.

Ο Παντελής Μελανοφρύδης εξιστορεί για την Γουμερά και επιμένει στις προφορικές παραδόσεις τις οποίες άκουσε ο ίδιος από μορφωμένους γέροντες του χωρίου Αδύσσης. Πίσω απ τον υπερκείμενο λόφο "Ο Τσηλέβας" ή Ηλέβγα, δηλαδή η Ανατολή (του Ήλ' το έβγα), στη νότια απότομη και βραχώδη πλευρά του βουνού "Τ' Αδιανού το ποδάρ'" που χωρίζει τις περιοχές της Άδυσσας και Τσίτης, σώζονται ερείπια Βυζαντινού Ναού με τη βόρεια πλευρά σχεδόν σκεπασμένη με τοιχογραφίες, ερημωθείσης Μονής από κατολίσθηση του εδάφους.

Γεωργίου Θ. Κανδηλάπτη (Κάνι) Α΄ Μέρος. Τοποθεσία.

Νοτίως της Τραπεζούντας και σε απόσταση 92 χλμ στη δημόσια οδό προς το Ερζερούμ, βρίσκεται το Τορούλ, η άλλοτε Άρδασσα λεγόμενη, παλιότερα έφερε το όνομα Μεσοχάλδιο, έδρα υποδιοίκησης (καϊμακαμλίκι) της διοικήσεως (μουτεσαριφλίκι) Γιουμουσχ̌ανέ (Αργυρούπολη) από την οποία απέχει 25 χλμ. Από την Άρδασσα διέρχεται ο Κάνις ποταμός, στον οποίο συμβάλλουν από δεξιά τα ποτάμια Μούζαινας, Χάραβας, και Κρώμνης. Από αριστερά τα ποτάμια Νίβαινας (Δέραινας), Τσίτης, Ρυακίου, Τζίζερας. Πέρα απ την Τσαερά ο Κάνις ονομάζεται Χαρσιώτης και εκβάλλει στη Μαύρη Θάλασσα παρά την Τρίπολη στην τοποθεσία Χαλκόβαλα.

Η Τσίτη ή Τσίτε όπως κακώς λεγόταν, ή Σίδη όπως συνήθως γραφόταν, ήταν ένα απ' τα προοδευτικότερα χωριά της εκκλησιαστικής επαρχίας Χαλδείας του Πόντου. Βρισκόταν σε δίωρη απόσταση από την Άρδασσα, εξάωρη απ' την Αργυρούπολη και εικοσιτετράωρη απ' την Τραπεζούντα. Είναι άγνωστος ο χρόνος της εποίκισης της.

Φορίστ' ατεν, σ̌κεπάστ' ατεν, επάρ' ατεν κι ας πάμε,
'σ σην χαρά σ' νύφε ξάϊ μη κλαίς, περ' παλαλά θ' εφτάμε.