Στον δημόσιο δρόμο που βρίσκεται στην κωμόπολη Άρτασσα (Άρδασσας) και οδηγεί προς την Αργυρούπολη, βρίσκεται το χωριό "Πέντε Εγκλησίες", που οι τούρκοι το ονόμαζαν "Μπές Κλισέ" το οποίο περιβαλλόταν από διάφορα οπωροφόρα δέντρα και απο εύφορα χωράφια. Κάπως ψηλότερα απ τις Πέντε Εγκλησίες άρχιζε η περιοχή του γνωστού χωρίου "Μαντρία" το οποίο βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Γορόσ̌.
Ολόκληρη αυτή η περιοχή είχε αναπτυγμένη κτηνοτροφία λόγω των πολλών παρακείμενων δασών. Παλιότερα βρίσκονταν εδώ διάφορες μάντρες και με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να κτίζονται και σπίτια με αποτέλεσμα την αύξηση του πληθυσμού και τη δημιουργία τριών ενοριών : Τα αφκά Μαντρία Τη Μουζαράς και Τ' απάν' Μαντρία ή Άεν-Παύλον
Πενήντα πέντε οικογένειες αποτελούσαν τα Αφκά Μαντρία που είχαν δημοτικό σχολείο και εκκλησία τιμώμενη στο όνομα του Αγίου Γεωργίου που γιόρταζε κάθε χρόνο στις 3 Νοεμβρίου. Όλη αυτή η περιοχή φημιζόταν για τα οπωροφόρα δέντρα της.
Καταγραφή των κοινοτήτων της περιοχής του Πόντου όπου κατοικούσαν Έλληνες πριν αναχωρήσουν από την Τουρκία το 1922 εξ' αιτίας της αναγκαστικής ανταλλαγής των πληθυσμών.
Η καταγραφή αφορά σε στοιχεία του αείμνηστου Κωνσταντίνου Σ. Ιορδανίδη και είχε δημοσιευθεί στον τριακοστό τέταρτο τόμο του Αρχείου Πόντου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών το 1977. Ο ίδιος δεν πρόλαβε εν' όσο ζούσε να δεί δημοσιευμένη την καταγραφή/μελέτη του. Το 1971 είχε δημοσιεύσει ένα βιβλίο με τίτλο «Τα χρονικά του χωρίου Τρουψή της επαρχίας Κολωνίας και Νικοπόλεως (Γαράσαρης) του Πόντου (1900-1916).
Η ολοσχερής εξάντληση του γαληνίτου (ασημοχώματος) στα μεταλλεία της Αργυρούπολης και των πέριξ αυτής μεταλλείων, ο πυκνός συνωστισμός πολλών Ελλήνων οι οποίοι προσέτρεχαν στην Αργυρούπολη ωσάν στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ προκειμένου να βρούν ασφάλεια και σωτηρία, αλλά και ο ζωηρός πόθος της τουρκικής κυβέρνησης να εκμεταλλευτεί το πλούσιο υπέδαφος της αυτοκρατορίας χρησιμοποιώντας τον Ελληνικό πληθυσμό, αυτές ήταν οι τρείς αιτίες που ώθησαν τους εναπομείναντες αρχιμεταλλουργούς στην ανεύρεση νέων μεταλλείων. Αναμφισβήτητες κύρους πληροφορίες βεβαιώνουν ότι το Κιουμούς̌ Ματέν ιδρύθηκε περι τις αρχές του 1800, αρχής γενομένης κατά το 1790 έτος ίδρυσης του Άκ-δάγ του νομού Άγκυρας για να επακολουθήσει ο αποικισμός πλέον των 10 μεταλλείων εκ των οποίων άξια μνείας ήταν τα του Κιουμούς̌-Ματενί, Πακήρ-Τσάϊ της Μερζιφούντας, Περεκετλή μετενί, Κεσκίν ματενί, Πουγά ματενί κλπ. Τα οποία άπαντα κατά το επικρατέν έθιμο υπάγονταν εκκλησιαστικώς στη Μητρόπολη Χαλδίας και Χερροιάνων.
Πως βρέθηκαν οι Έλληνες Πόντιοι σε απόσταση χιλίων χιλιομέτρων δυτικά από τον τόπο καταγωγής τους ;
Εκ πρώτης απόψεως φαίνεται απίθανη αυτή η εκδοχή ή ερμηνεία, δεδομένου ότι οι Έλληνες Ποντιακής καταγωγής μετανάστευαν κυρίως προς βορράν ήτοι προς τη Ρωσία και ελάχιστα προς το εσωτερικό της Τουρκίας. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας επίσης τα δεδομένα συγκοινωνιακά και οικονομικά μέσα των αρχών του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα και να μη ξεχνούμε ότι ο τότε Χριστιανικός πληθυσμός, ο αγροτικός δηλαδή των ορεινών περιοχών, φυτοζωούσε.
Η αφορμή αυτής της εσωτερικής μετακίνησης ξεκίνησε από ένα τυχαίο γεγονός που δυσκολεύεται πραγματικά να συλλάβει ο ανθρώπινος νους. Το παραθέτει ο συγγραφέας κ. Παύλος Χαραλ. Τσακιρίδης όπως του το διηγήθηκε η μητέρα του ένα μήνα προ του θανάτου της, τον Ιούλιο του 1971. Ήταν 81 ετών κατάκοιτη αλλά με καταπληκτικό μνημονικό και διαύγεια των πνευματικών της δυνάμεων.
Η ιστορία αυτή έχει ως εξής : " Μια χρονιά μετά το Πάσχα είχε πάει στο χωριό του παππού της ο Μητροπολίτης όπου και λειτούργησε. Κανείς Χριστιανός δεν έλειπε από την εκκλησία. Στην ομιλία του ο δεσπότης ανέφερε ότι με διαταγή του σουλτάνου οι Χριστιανοί είναι πια ελεύθεροι να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, να ανοίγουν σχολεία ....και ότι το Πατριαρχείο άφησε ελεύθερη και την Ελλαδική Εκκλησία. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι βρισκόμαστε περί το 1851. Τον δεσπότη ομιλούντα τον άκουσε και ο παππούς της Ιωάννης Αθανασ. Αθανασιάδης, γνωστός με την προσωνυμία Σαρή-Γιάννης, από τα ζωηρά ξανθά μαλλιά του, νέος τότε ενθουσιώδης και πολύ ζωηρός. Φημιζόταν για την ωραία του φωνή και συχνά τραγουδούσε στο κονάκι του μπέη του χωριού.
Λίγες ημέρες μετά την ομιλία του δεσπότη, ο Σαρή-Γιάννης είδε μαζεμένους έξω απ' το τζαμί ανθρώπους ενώ περίμεναν μάταια τον χότζα για την άσκηση των θρησκευτικών τους καθηκόντων. Ο χότζας ήταν γνωστός τύπος αμελής και φαίνεται ότι ήταν και τοξικομανής.
Στον δημόσιο δρόμο που βρίσκεται στην κωμόπολη Άρτασσα (Άρδασσας) και οδηγεί προς την Αργυρούπολη, βρίσκεται το χωριό "Πέντε Εγκλησίες", που οι τούρκοι το ονόμαζαν "Μπές Κλισέ" το οποίο περιβαλλόταν από διάφορα οπωροφόρα δέντρα και απο εύφορα χωράφια. Κάπως ψηλότερα απ τις Πέντε Εγκλησίες άρχιζε η περιοχή του γνωστού χωρίου "Μαντρία" το οποίο βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Γορόσ̌.
Οι περιφέρειες του Πόντου
11. Σαμψούντας
Οι Ελληνικοί Οικισμοί στον Πόντο το 1922
Μεσουδιέ - Καρά-Σού
